Dobór próby badawczej.

Zastanówmy się nad problemem doboru próby badawczej. Osoby biorące udział w badaniu możemy dobierać na trzy sposoby. Pierwszym z nich jest dobór celowy (nieprobablistyczny) który polega na tym, że badacz sam włącza określone osoby do próby badanej. Drugim sposobem na skompletowanie próby badawczej jest włączenie w nią ochotników. Trzecim sposobem jest losowy dobór próby. Jest to jedyny sposób umożliwiający uzyskanie próby reprezentatywnej. Jeżeli chcemy, by przeprowadzony przez nas eksperyment cechował się wysoką trafnością zewnętrzną, musimy zadbać o losowość naszej próby badanej.

Pewne sytuacje wymuszają jednak zastosowanie innego doboru próby niż losowy. Dzieje się tak na przykład w przypadku badań klinicznych na populacji osób dotkniętych określoną chorobą, które wymuszają zastosowanie celowego doboru próby. W takim przypadku bardzo ważnym jest, aby z ostrożnością formułować wnioski wykraczające poza naszą grupę badaną, gdyż nie stanowi ona reprezentatywnej próby całej populacji.
Również poleganie na opinii ekspertów (np. na diagnozie psychiatrycznej)niesie ze sobą ryzyko obarczenia błędem, ponieważ żaden ekspert nie jest w stu procentach nieomylny.
Istnieje odmiana doboru celowego zwana doborem kwotowym. Dobór kwotowy, będący obok doboru całkowicie przypadkowego odmianą doboru celowego, jest najczęściej stosowany w badaniach opinii publicznej oraz przez psychometrów standaryzujących i normalizujących  testy psychologiczne.  Aby zastosować próbę kwotową trzeba znać procentowe rozkłady interesujących nas zmiennych w populacji, aby te same rozkłady odtworzyć w próbie. Nie jest to jednak doskonały sposób na otrzymanie reprezentatywnej próby. Uzyskane w ten sposób wyniki obarczone są błędem, którego wielkości nie da się tak precyzyjnie oszacować jak w przypadku doboru losowego.

Dodatkowo, próba złożona z ochotników również nie jest reprezentatywna. Ochotnicy różnią się od reszty populacji tym, że do badania sami się zgłosili. Może to być związane z różnicami w zakresie innych cech, które się przyczyniły do tego, że ochotnicy chcieli wziąć udział w badaniu. Przez to, że różnią się od reszty populacji, uzyskane przez nich wyniki nie mogą być generalizowane na resztę populacji, gdyż są tendencyjne.

Losowy dobór próby umożliwia uzyskanie reprezentacyjnej próby oraz wnioskowanie o populacji oparte na gruncie probabilistycznym (rachunku prawdopodobieństwa).
Przed przystąpieniem do losowania należy określić charakter populacji, z której pobieramy  próbę i na którą będziemy uogólniać uzyskane wyniki. Populacje dzielimy na skończone (np. dzieci, uczniów czy pacjentów, to populacje rzeczywiście istniejące) i nieskończone (hipotetyczne). Wyróżniamy 4 podziały schematów losowań próby:

1. Losowanie niezależne vs. losowanie zależne.

   Losowanie zależne (bezzwrotne) polega na tym, że wylosowany element populacji nie jest do niej zwracany, przez co nie pojawi się w próbie więcej niż jeden raz. Oznacza to, że po każdym losowaniu liczebność populacji zmniejsza się o 1. Ten wariant losowania stosuje się w przypadku populacji skończonych. Losowanie niezależne (zwrotne) polega na tym, że wylosowany element jest zwracany do populacji. Wynika z tego , że prawdopodobieństwo wylosowania każdego z elementów jest takie samo. Ten wariant losowania jest stosowany w przypadku populacji nieskończonych.

2. Losowanie indywidualne vs. losowanie grupowe (zespołowe).

Indywidualne losowanie odnosi się do populacji złożonej z pojedynczych, niepogrupowanych elementów np. złożonej z osób. Natomiast losowanie grupowe wymaga pogrupowania jednostek populacji na grupy (np. klasa szkolna). Operatem losowania będzie w takim przypadku wykaz grup, na które podzielona jest populacja.

1. Losowanie jednostopniowe vs. losowanie wielostopniowe.

Przy losowaniu jednostopniowym zakładamy, że próbę tworzą elementy bezpośrednio z niej wylosowane. Przy wielostopniowym losowaniu zakładamy kilka etapów losowania. Na przykład najpierw losujemy zespoły elementów, a później dla każdego z nich losujemy elementy.

1. Losowania nieograniczone vs. losowanie ograniczone.

Losowanie nieograniczone odbywa się bezpośrednio z populacji. Losowanie ograniczone polega na tym, że próbę kompletujemy na podstawie odrębnych losowań elementów z poszczególnych części populacji, na które została ona uprzednio podzielona.

Losowanie jednostek z populacji musi być oparte na mechanizmie losowym, który decyduje czy dana jednostka wejdzie w skład próby czy nie. Mechanizm ten powinien być jednoznaczny oraz niezbyt skomplikowany. Takim mechanizmem są tablice liczb losowych zamieszczane w podręcznikach do statystyki oraz w specjalistycznych wydawnictwach. Liczby losowe mogą też być generowane przy użyciu programu komputerowego. Oprócz mechanizmu losowego potrzebujemy także operatu losowania, czyli ponumerowanego spisu wszystkich jednostek wchodzących w skład danej populacji.

Po pobraniu elementów populacji do próby badacz sprawdza, czy kolejność w jakiej poszczególny elementy były pobierane był losowy, tj.   testuje losowość próby.  W tym celu stosuje się test serii Walda-Wolfowitza. Dodatkowo, badacz musi wyznaczyć niezbędną wielkość próby, aby umożliwiała ona uzasadnienie twierdzeń o populacji z określonym prawdopodobieństwem i w ramach określonego przedziału ufności. Wzór na jej obliczenie przyjmuje różną postać w zależności od tego jakim schematem losowania posługuje się badacz i jaki parametr populacji poddawany jest oszacowaniu.

Sposób, w jaki badacz zdecyduje się dobierać próbę jest jedną z najbardziej kluczowych decyzji przy planowaniu i analizy rezultatów badań empirycznych. Od tego, czy dana próba będzie reprezentatywna zależeć będzie trafność zewnętrzna uzyskanych wyników. Rekomendowanym jest zastosowanie doboru losowego, jednak gdy nie jest to możliwe można skorzystać z doboru kwotowego. Należy jednak wówczas pamiętać o ograniczeniach, które są z nim związane.

Źródło:

Brzeziński, J. (2015). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Autorem tekstu jest Judyta Borchet

Potrzebujesz wsparcia lub usług statystyczno-metodologicznych? Napisz do nas lub zadzwoń. Oferujemy niskie ceny przy badaniach korelacyjnych i prostych eksperymentach!