model eksperymentalny

Model eksperymentalny

Model eksperymentalny.

Kierując się liczbą zmiennych zależnych oraz liczbą  zmiennych niezależnych, których wpływ na zmienną  (zmienne) zależną chce eksperymentalnie zbadać psycholog, można wyróżnić cztery odmiany modeli eksperymentalnych. Wyróżnia się je, biorąc pod uwagę dwa dwuwartościowe kryteria:

(1) Liczba zmiennych niezależnych uznawanych przez psychologa za potencjalnie istotne dla danej zmiennej zależnej -jedna versus wiele (dwie i więcej).

(2) Liczba zmiennych zależnych, na które zgodnie z treścią testowanej przez badacza hipotezy wywiera wpływ jedna zmienna lub wiele (dwie i więcej) zmiennych niezależnych – jedna versus wiele (dwie i więcej).

W obrębie każdej z wyróżnionych czterech odmian -biorąc pod uwagę tylko zmienną niezależną – można mówić o dwóch jej wersjach: zmienna niezależna jest albo dwuwartościowa, albo wielowartościowa.

Historycznie pierwszy – i jednocześnie najprostszy -był model klasyczny: jedna zmienna niezależna, dwuwartościowa, wpływa na jedną zmienną zależną.

Model eksperymentalny- Dlaczego?

Po pierwsze, dlatego, że jest to model najprostszy do przedstawienia. Po drugie, można na jego przykładzie wyjaśnić kilka problemów ważnych dla badań eksperymentalnych. Po trzecie, wedle tego modelu przeprowadza się nadal badania eksperymentalne — zwłaszcza terenowe — w niektórych działach psychologii czy w niektórych obszarach praktycznych zastosowań wiedzy psychologicznej (na przykład klinicznej czy szkolnej).

Następny, duży krok psychologowie eksperymentaliści wykonali, gdy przejęli od przyrodników metodę planowania eksperymentów umożliwiających łączne badanie wpływu wielu zmiennych niezależnych (dwu lub wielowartościowych) na jedną zmienną zależną. To podejście eksperymentalne związane jest z wymyśloną przez bodaj największego dwudziestowiecznego statystyka Ronalda Fishera (1890-1962) analizą wariancji. To właśnie analiza wariancji albo – jak zwykło się mówić w skrócie – ANOVA (od analysis of variance) została bardzo szybko importowana przez psychologów i przez nich stosowana jako metoda planowania eksperymentów i testowania statystycznego (za pomocą testu F) hipotez traktujących nie tylko o izolowanych wpływach dowolnej liczby zmiennych niezależnych (przyjmujących dowolną liczbę wartości) na jakąś zmienną zależną, ale też — i to także zawdzięczamy Fisherowi – o zachodzących między nimi interakcjach.

Model eksperymentalny – Psychologia.

Model eksperymentalny – Psychologowie, którzy interesują się wpływami interakcji zachodzących między zmiennymi (na przykład sytuacyjnymi i podmiotowymi), od razu dostrzegli, jak wartościowego narzędzia dostarczył im Fisher. O interakcji na przykład dwóch zmiennych niezależnych mówimy wówczas, gdy wpływ jednej zmiennej niezależnej na daną zmienną zależną uzależnionyjest od tego, jakie wartości przyjmuje druga zmienna niezależna. Na przykład wpływ „informacji przekazywanej danej społeczności lokalnej o jakiejś nowej, obcej grupie etnicznej” (zmienna

1) , której członkowie zamieszkali na „ich” terytorium, na „akceptację członków nowej grupy” (zmienna zależna) będzie uzależniony od „poziomu wykształcenia” (zmienna

2) członków tej społeczności lokalnej – będzie miał inną skuteczność w grupie osób z wykształceniem podstawowym (lub niepełnym podstawowym), inną zaś w grupie osób z wykształceniem średnim i wyższym. Chcąc tedy wypowiadać się o wpływie wykształcenia członków społeczności lokalnej na zaakceptowanie przez nich informacji o nowej grupie etnicznej, musimy uwzględnić fakt, że będzie on inaczej wyglądał w grupie osób niewykształconych i inaczej w grupie osób wykształconych; musimy zatem uwzględnić zachodzenie interakcji między tymi dwiema zmiennymi względem zmiennej zależnej „akceptacja członków nowej grupy”.

Model eksperymentalny- I kolejne, trzecia i czwarta, odmiany – związane z importem modelu statystycznego wielowymiarowej analizy wariancji, MANOVA (multwariate analysis of variance).

Wedle trzeciej odmiany można badać wpływ jednej zmiennej niezależnej na wiele zmiennych zależnych, a wedle czwartej można badać wpływ wielu zmiennych niezależnych (dwu lub wielowartościowych) na wiele zmiennych zależnych. Te dwie odmiany są jednak na tyle skomplikowane, że nie będziemy o nich mówić w tym elementarnym wykładzie podstaw metodologii badań psychologicznych. Zainteresowany nimi Czytelnik zechce zapoznać się z jakimś specjalistycznym opracowaniem (por. np. wydany w serii International Student Edition podręcznik Barbary Tabachnick i Lindy Fidell, 2001)