Korelacja a przyczynowość

Korelacja a przyczynowość- Istnienie korelacji nie świadczy koniecznie o bezpośredniej zależności przyczyno­wej. Bezpośrednia zależność przyczynowa znaczy tu, że jeżeli X i Y są ze sobą skorelowane, to X przynajmniej częściowo jest przyczyną Y lub Y przynajmniej częściowo jest przyczyną X. Jeżeli między tymi dwiema zmiennymi istnieje bez­pośrednia zależność przyczynowa, zmienne te będą ze sobą skorelowane, przy za­łożeniu oczywiście, że model regresji liniowej jest adekwatny do analizowanych danych bądź też stosowana jest pewna postać korelacji nieliniowej, jeżeli jest ona tu na miejscu. Przykłady korelacji, których interpretacja wskazuje na bezpośrednie związ­ki przyczynowe, to korelacja między opadami a plonami albo między przyjmowaniem pokarmu a wagą zwierząt eksperymentalnych. Oczywiście procesy, które wiążą ze sobą te pary zmiennych, mogą być bardzo złożone. Mimo to ze względów praktycznych można przyjąć istnienie bezpośredniego związku przyczynowego.

W psychologii i pedagogice korelację między dwiema zmiennymi rzadko moż­na zinterpretować, wskazując na bezpośredni związek przyczynowy.

W wielu sy­tuacjach dwie zmienne są skorelowane ze sobą dlatego, że obie są skorelowane z pewną trzecią zmienną lub zestawem zmiennych. Po prostu X i Y mogą być ze sobą skorelowane dlatego, że obie pozostają w bezpośrednim związku przyczyno­wym z jakąś zmienną Z. Na przykład w znacznie zróżnicowanej wiekowo grupie dzieci można stwierdzić istnienie korelacji między wskaźnikiem inteligencji, a wskaźnikiem sprawności ruchowej. Korelacja taka może być spowodowana tym, że zarówno wskaźnik inteligencji, jak i wskaźnik zdolności ruchowych jest skore­lowany z wiekiem. Jeżeli wyeliminujemy wpływ wieku, korelacja może zniknąć.

Inny przykład to korelacja między wynikami testu zdolności akademickich a osiągnięciami na studiach.

Zmienne te są skorelowane nie dlatego, że istnieje między nimi jakiś bezpośredni związek przyczynowy, lecz dlatego, że u ich pod­łoża leżą pewne zdolności indywidualne, które łączy bezpośredni związek przyczy­nowy z wynikami testu zdolności akademickich i z osiągnięciami w zakresie róż­nych przedmiotów na studiach.

Czasami stwierdza się korelację tam, gdzie żadne rozsądne rozumowanie nie jest w stanie uzasadnić jej istnienia. Przykładem może tu być istnienie w latach powojennych w Kanadzie korelacji między liczbą urodzeń a spożyciem alkoholu. Oczywiście nie można twierdzić, że duża liczba niemowląt skłania silnych męż­czyzn do picia. Korelacje takie często dotyczą danych uzyskiwanych w ciągu dłuż­szego czasu i mogą być spowodowane głębszymi zmianami zachodzącymi w pew­nym układzie złożonych zmiennych społecznych i ekonomicznych. Zwykle nie da się w takich przypadkach dokonać sensownej i bezpośredniej interpretacji.

Typy korelacji

Istnieje wiele typów korelacji, wynalezionych do rozmaitych celów.  Wiele stanowi szczególny przypadek współczyn­nika według momentu iloczynowego, który jest podstawą wszelkich korelacji. Przy­pomnijmy podział zmiennych na nominalne, porządkowe i przedziałowo-stosunkowe. Istnieją metody przeznaczone do opisu związku między dwiema zmiennymi nominalnymi, a także między zmienną nominalną i przedziałowo-stosunkową. Bar­dzo interesujące są metody korelacji porządkowej lub rangowej.