Wpływ dobrostanu psychicznego, wartości Ja, sprawczości i wspólnotowości na motywację osiągnięć pracowników korporacji

ABSTRAKT

Praca magisterska pod tytułem „Wpływ dobrostanu psychicznego, wartości Ja, sprawczości i wspólnotowości na motywację osiągnięć pracowników korporacji” dotyczy próby odpowiedzi na pytanie, jaka istnieje zależność między motywacją osiągnięć a pozostałymi zmiennymi wśród pracowników korporacji średniego szczebla. Posłużono się ankietą mierzącą podstawowe dane socjodemograficzne oraz kwestionariuszami mierzącymi poszczególne zmienne. W badaniu wzięły udział 243 osoby, średnia wieku to 32,03 lata. Wykazano dodatnie korelacje między motywacją osiągnięć a samooceną, samopoczuciem i sprawczością, ujemną korelację między wartością jaką jest rodzina i motywacją osiągnięć. Nie wykazano związku między motywacją osiągnięć i wspólnotowością. W powyższych zmiennych wykazano różnice ze względu na płeć. Został zaproponowany model pozwalający częściowo przewidywać motywację osiągnięć.

ABSTRACT

Graduate dissertation titled Influence of psychological well-being, values of Self, self-agency and communality on goal motivation of corporate employees. The thesis focuses on defining the relation between goal motivation and other variables among mid-level corporate employees. The research included surveys measuring basic socio-demographic data and questionnaires measuring specific variables. 243 people took part in the study, averaging an age of 32,03 years. A positive correlation was observed between goal motivation, self-esteem, state of being and self-agency. A negative correlation between family, understood as a value, and goal motivation. No correlation was proven between goal motivation and communality. The aforementioned variables include gender-based difference. A model was proposed which aims to partially predict goal motivation.

WSTĘP

Żyjemy w czasach dynamicznego rozwoju korporacji, które w dużych miastach mają coraz większe znaczenie przez tworzące się dzięki nim miejsca pracy. Coraz więcej ludzi znajduje zatrudnienie w korporacji, które często znajdują się w dogodnej lokalizacji, oferują różnego rodzaju benefity i coraz częściej umowę o pracę. W samym Gdańsku na przestrzeni zaledwie kilku lat pojawiło się kilka tak zwanych Business Shared Centres. Środkowa Europa, a co za tym idzie Polska, wydaje się być idealnym miejscem dla ulokowania dużych przedsiębiorstw ze względu na wypełnienie luki godzinowej funkcjonowania firm (między USA a Indiami), a także dzięki dość elastycznym i zaangażowanym pracownikom. Pracodawca obecnie musi zapewnić pracownikowi nie tylko miejsce pracy i wynagrodzenie o czasie, ale także dba o zapewnienie optymalnego poziomu motywacji pracownika, zwiększając tym samym jego lojalność wobec przedsiębiorstwa, efektywność, czy zadowolenie z pracy. Motywacja jest jednym z kluczowych elementów pozwalającym skutecznie zarządzać pracownikami, zwiększać ich efektywność i wpływ na wyniki przedsiębiorstwa, a także zmniejszać fluktuację kadr.

Obecnie literatura dotycząca motywacji jest dość duża. Celem autora niniejszej pracy jest zwrócenie uwagi na zależność motywacji z wartościami Ja, a także z innymi zmiennymi oraz spróbować zwiększyć możliwość wpływu na tą zmienną.

Pozyskanie informacji dotyczących sprawczości i wspólnotowości w badanej grupie ma na celu weryfikację tych postaw wśród pracowników korporacji. Może się to przyczynić do zwiększenia wiedzy na temat form motywowania uwzględniających powyższe postawy.

Można odnaleźć niewielką ilość badań łączących motywację oraz wartości. Autor pracy uznał, że jest to jeszcze względnie niezbadany oraz nowatorski obszar do badań. Obecnie społeczeństwo materialistyczne wydaje się mieć tendencję do skupiania się na wartościach zewnętrznych, co jak wynika z badań może mieć negatywne skutki związane z chociażby dobrostanem i samooceną.

Badanie dobrostanu psychicznego jest dość aktualnym tematem związanym z popularną obecnie psychologią pozytywną. Celem psychologii pozytywnej jest skupienie się na podłożu dobrego samopoczucia w odpowiedzi do tradycyjnych badań, które skupiały się raczej na patologiach i negatywach. Weryfikacja zależności dobrostanu i motywacji może sprzyjać polepszeniu jakości życia pracowników, co dla autora jest ważne ze względów osobistych zainteresowań, a także istotne ze względu podnoszenia ogólnego dobrostanu społeczeństwa. Sprawczość oraz wspólnotowość może pomóc określić postawy polskich pracowników, a tym samym poznać lepsze sposoby dopasowania systemów motywacyjnych.

Praca ma na celu odpowiedź na pytanie, jaki istnieje zależność między dobrostanem psychicznym, wartościami Ja, sprawczością i wspólnotowością a motywacją osiągnięć wśród pracowników korporacji średniego szczebla. Jest próbą odpowiedzi na pytania dotyczące związku dobrostanu psychicznego i motywacji osiągnięć, związków między obszarami wartości Ja a motywacji osiągnięć, wpływu postaw sprawczych i wspólnotowych na motywację osiągnięć oraz weryfikacji różnić międzypłciowych w zakresie motywacji osiągnięć, dobrostanu psychicznego, wartości Ja, sprawczości oraz wspólnotowości.

Praca została podzielona na cztery rozdziały teoretyczne, z których każdy dotyczy kolejnej badanej zmiennej. Pierwszy rozdział jest poświęcony motywacji osiągnięć, drugi dobrostanowi psychicznemu, trzeci wartościom Ja, czwarty opisuje postawę sprawczą i wspólnotową. Piąty rozdział został poświęcony badaniom własnym.

1. Motywacja osiągnięć

„Termin „motywacja” stosowany jest w psychologii do opisu wszelkich mechanizmów odpowiedzialnych za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania. Dotyczy on zarówno mechanizmów zachowań prostych, jak i zachowań złożonych, zarówno mechanizmów wewnętrznych jak i zewnętrznych, afektywnych i poznawczych” (Łukaszewski, 1999, s. 427).

Teorie motywacji można odnaleźć w każdym paradygmacie psychologicznym, jednak w każdym rozumiane w inny sposób. Według ujęcia etologicznego (ewolucyjne) motywacja jest realizacją utrwalonego schematu zachowania, który został uruchomiony przez bodziec wyzwalający (Łukaszewski, 1999). Ujęcie socjobiologiczne (również ewolucyjne) wyjaśnia procesy motywacyjne potrzebą do rozpowszechniania własnych genów. Dwa najważniejsze czynniki to dobór partnera oraz okazja do rozpowszechniania genów.

Podejście psychodynamiczne wyjaśnia zachowania przez wrodzone popędy (seksualny i przeżycia), a motywacja w tej teorii jest nieświadoma. Poprzez zachowania redukowane jest przykre napięcie.

Behawioryści wyjaśniają motywację popędami, przynętami i wzmocnieniami. W tej teorii popęd uruchamia zachowanie, a wzmocnienie je dokańcza. Przy wzmocnieniu pozytywnym rośnie tendencja do powtórzenia zachowania.

Teoria humanistyczna wyjaśnia procesy motywacyjne koniecznością zaspokajania potrzeb, które są ułożone hierarchicznie. Wg Maslowa najwyższą z potrzeb jest potrzeba samorealizacji, natomiast najniższą i najbardziej podstawową – potrzeby fizjologiczne

Dopiero zaspokojenie potrzeb niższego rzędu daje możliwość aktywizacji potrzeb wyższego rzędu.

Teorie poznawcze dotyczą procesu przetwarzania informacji. Dotyczą dostatku lub deficytu informacyjnego, zgodności bądź konfliku informacyjnego a także równowagi lub dysonansu poznawczego. Sytuacje doświadczania przykrości skłaniają do takiego działania, które wyeliminuje brak równowagi, niezgodności lub konfliktu (Łukaszewski 1999).

• Wybrane teorie motywacji

W podroździałach zostaną opisane istotne – względem autora – teorie motywacji. Zostały podzielone ze względu na cztery grupy:

– teorie procesu,

– teorie wzmocnień,

– teorie poznawcze,

– teorie potrzeb.

• Teoria Vrooma (teoria procesu)

Teoria motywacji Vrooma (Rys. 1.2) należy do teorii procesu, to znaczy odpowiada na pytanie: w jaki sposób i poprzez jakie cele motywowane są jednostki (Nieckarz, 2011). Istotną rolę odgrywają wartości, które człowiek może osiągnąć, które preferuje lub których brak odczuwa. Według tej teorii wybór sposobu zachowania zależy od wartości nagrody, instrumentalności wyniku oraz oczekiwań jednostki. Istotne są tu dwa pojęcia: wartość oraz instrumentalność. Wartość mówi o tym, jak oceniana jest określona czynność lub wynik przez jednostkę a instrumentalność wskazuje na przypisywaną użyteczność czynnika pierwszego (ocenionego) w celu zaspokojenia pragnienia. Istotne jest również prawdopodobieństwo zaspokojenia tego pragnienia.

• Teoria Skinnera (teoria zachowania/wzmocnienia)

Według teorii Skinnera zachowania prowadzące do pozytywnych wyników będą powtarzane, a zachowania prowadzące do wyników negatywnych nie będą powtarzane (Skinner, 1977). Skinner twierdził, że jesteśmy automatycznie wzmacniani (pomijając sytuacje deprywacji), gdy z powodzeniem kontrolujemy fizyczny świat. To według Skinnera może wyjaśniać naszą tendencję do angażowania się w rzemiosła, w tworzenie sztuki, grę w kręgle, billard czy tenis.

Skinner podzielił techniki modyfikacji na cztery elementy:

– wzmocnienie pozytywne,

– nauka unikania,

– redukowanie zachowań poprzez wygaszanie,

– karanie^[1]

• Teoria Bandury (społecznego uczenia się)

Bandura (1977) zauważył, że ludzie uczą się przez obserwowanie zachowań innych oraz wyników tych zachowań, przez tak zwane modelowanie. Teoria społecznego uczenia się wyjaśnia ludzkie zachowania poprzez ciągłą interakcję pomiędzy wzajemnym wpływem poznawczym, behawioralnym oraz środowiskowym. Wyróżnił cztery istotne czynniki modelowania – jednostka musi być skupiona na kluczowych elementach tego, czego ma się nauczyć, jednostka musi zapamiętać dane zachowanie, a także powtórzyć je lub wykonać. Jednostka musi mieć również motywację oraz chęć powtórzenia danego zachowania (Nieckarz, 2011). Dodatkowo wprowadził termin poczucia własnych kompetencji jako dodatkowego elementu, który należy brać pod uwagę mierząc motywację jednostki. Element ten został opisany na przykładzie teorii Vrooma, gdzie dodając element przekonania o własnej kompetencji do dostrzeganej atrakcyjności wyników danego działania jednostka osiągnie wyższy poziom motywacji (2011).

• Teoria Herzberga (teoria potrzeb)

Dwuczynnikowa teoria Herzberga (Nieckarz, 2011) dzieli się na czynniki zewnętrzne (higieniczne) oraz wewnętrzne (motywatory). Czynniki higieniczne nie prowadzą do wzrostu satysfakcji z pracy. Wpływają natomiast na poziom niezadowolenia z pracy. Są to takie czynniki jak polityka przedsiębiorstwa, zarządzanie, stosunki międzyludzkie, wynagrodzenie, bezpieczeństwo pracy, życie osobiste, warunki pracy, zajmowana pozycja. Do poprawnego funkcjonowania motywatorów niezbędne jest zapewnienie czynników higienicznych, które są postrzegane jako naturalne warunki pracy. Czynniki motywujące to uznanie, osiągnięcia, zakres odpowiedzialności, awanse, możliwość rozwoju osobistego. Są to czynniki, o które należy zadbać w celu zapewnienia większej satysfakcji

• Wybrane teorie motywacji osiągnięć

„Motywacja osiągnięć to tendencja do osiągania i przekraczania standardów doskonałości, związana z odczuwaniem pozytywnych emocji w sytuacjach zadaniowych, spostrzeganych jako wyzwanie.” (Łukaszewski, 1999, s. 461).

• Teoria McClellanda

W swojej teorii McClelland (1953, za: Łukaszewski, 1999) zaproponował, że człowiek uczy się swoich potrzeb w czasie i kształtuje je przez doświadczenie życiowe. Większość z tych potrzeb mogą być sklasyfikowane do jednej z trzech kategorii: potrzeb osiągnięć, afiliacji lub władzy. Motywacja i efektywność jednostki w konkretnej dziedzinie pracy są zależne od tych trzech potrzeb. Według Hall i Royle (2012) osoby z wyższym wynikiem na skali osiągnięć chętniej przyjmują osobistą odpowiedzialność za wykonanie zadania oraz rzadziej zwracają się do osób trzecich po pomoc. Stawiają ambitne cele dokładnie kalkulując ryzyko oraz chętniej poznają wyniki wykonanych zadań niezależnie od wyniku. Na skali afiliacji zidentyfikowano trzy charakterystyczne cechy osób z dużą jej potrzebą. Osoby takie mają tendencję do pozyskania aprobaty innych, mogą ulegać autorytetom oraz są szczerze zainteresowane uczuciami innych. Osoby, który uzyskały wysokie wyniki na skali władzy mają tendencję do wpływania i kontrolowania innych, a także przejawiają stosunek z innymi na zasadzie lider – naśladowcy (Hall i Royle, 2012).

• Model Atkinsona

Atkinson (1966) twierdził, że tendencja do osiągania sukcesu jest iloczynem subiektywnego prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu i jego wartości gratyfikacyjnej. Obydwa elementy przenikają się, to znaczy, że im łatwiej przychodzi nam sukces, tym mniejszą niesie ze sobą wartość gratyfikacyjną. Atkinson wprowadził również pojęcie tendencji do unikania porażki (iloczyn subiektywnego prawdopodobieństwa porażki i ujemnej wartości niepowodzenia). W tej sytuacji im zadanie jest łatwiejsze, tym większa zniewaga w sytuacji porażki. Z obliczeń wynika, że osoba nastawiona na unikanie niepowodzeń powinna wykonywać zadania bardzo łatwe (małe ryzyko) oraz bardzo trudne (przy porażce nie ośmieszymy się, w końcu zadanie nie należało do najłatwiejszych), natomiast osoby nastawione na osiąganie sukcesu powinny wykonywać zadania o średnim stopniu trudności (większa wartość gratyfikacyjna, ponieważ zadanie nie jest za łatwe, a prawdopodobieństwo wykonania zadania jest wystarczająco wysokie (Łukaszewski, 1999).

• Model MIMO – Wojdyło

Ciekawym zintegrowaniem różnych teorii motywacji jest model MIMO zaproponowany przez Wojdyło. Model ten integruje czynnik społeczny jakim jest styl wychowania oraz czynniki osobowościowe, które zostały podzielone na trzy poziomy psychiczne, takie jak motywacyjny, poznawczy oraz metapoznawczy

Według tego modelu zastosowanie konkretnego stylu wychowania ma wpływ na motywację osiągnięć. Pierwszy wyróżniony styl jest ukierunkowany na osobę dziecka, drugi natomiast na zachowanie dziecka. Zgodnie z modelem styl pierwszy prowadzi do kształtowania się negatywnej motywacji, która jest ukierunkowana na dokonania, natomiast drugi styl odpowiada za rozwijanie się motywacji ukierunkowanej na mistrzostwo. W przypadku koncentracji rodzica na osobie dziecka (w sytuacjach komunikowania pochwały lub krytyki) dochodzi do ukierunkowania na ochronę Ja, a także zorientowania na wynik. W przypadku koncentracji na zachowaniu dziecka, podobnie zarówno w przypadku pochwał i krytyki, ukierunkowuje je na proces, czyli rozwój i doskonalenie kompetencji.

Postawa zorientowana na osobę dziecka sprzyja kształtowaniu się Ja powinnościowego pożądanego i Ja lękowego, natomiast postawa zorientowana na zachowanie dziecka kształtuje Ja idealne pożądane i niepożądane. Pozytywny lub negatywny charakter interakcji rodzic – dziecko, czyli stosowanie pochwały lub krytyki ma wpływ na rozwinięcie się dążeniowego lub unikowego wzorca zachowania. To przekłada się na motywy, jakimi kieruje się jednostka. I tak, dla przykładu, rodzic stosujący pochwały dotyczące zachowania dziecka, ukierunkowuje je na ukształtowanie się Ja idealnego pożądanego, co z kolei przekłada się na kierowanie się motywem osiągnięć (dążeniowym).

Dodatkowym wyznacznikiem determinującym motywację jest przekonanie na temat własnych zdolności, a dokładniej przekonania o tym, że zdolności są cechami modyfikowalnymi (ukryta teoria inteligencji jako cechy zmiennej) lub zmianom nie podlegają (ukryta teoria inteligencji jako cechy stałej). Pierwsze przekonanie jest wyznacznikiem orientacji na mistrzostwo, natomiast drugie – na dokonania. Z tego wynika podjęte zachowanie, które może być zachowaniem mistrzowskim lub bezradnościowym.

Model zakłada też automatyczną aktywację celów osiągnięć, jeżeli jednostka w sposób konsekwentny i świadomy wybierała ten sam cel, to może się on aktywizować przez cechy sytuacyjne bez świadomości podmiotu jego działania (Wojdyło, 2007).

2. Dobrostan psychiczny

Zdrowie psychiczne to zdolność do rozwoju w kierunku wszechstronnego rozumienia, przeżywania, odkrywania i tworzenia coraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości, aż do konkretnego ideału indywidualnego i społecznego (Dąbrowski,  1979).

• Czym jest dobrostan psychiczny?

Dobrostan psychiczny (bądź psychologiczny) jest definiowany jako poznawcza i emocjonalna ocena własnego życia. Ocena ta zawiera reakcje emocjonalne oraz sądy poznawcze, które mają związek ze spełnieniem i zadowoleniem. Dobrostan jest pojęciem, które obejmuje wysoki poziom emocji pozytywnych, niski negatywnych oraz wysoki poziom zadowolenia z życia. Głównie jednak kładzie się nacisk na doświadczenia pozytywne, jako nadające życiu wartość (Diener i in, 2002 za: Czapiński 2004).

Dobrostan psychiczny możemy porównać do subiektywnie odczuwanego poziomu szczęścia. (Tatarkiewicz, 1962) wyróżnia kilka znaczeń szczęścia. Dwa z nich, które są używane potocznie, to szczęście jako bardzo dodatnie wydarzenia, a drugie jako bardzo dodatnie przeżycia, które dotyczą jednostki. Kolejne dwie definicje są raczej definicjami filozoficznymi. Jedna mówi o szczęściu jako tylko i wyłącznie powodzeniu bądź pomyślności – zrządzeniem losu. Drugi termin można porównać do psychologicznego stanu „well-being”, mianowicie jest to subiektywny „stan intensywnej radości, stan błogości czy upojenia”, który skupia się nie na zewnętrznych wydarzeniach czy warunkach życia, a przeżyciach wewnętrznych. (Tatarkiewicz 1962, s 16-17).

Zawadzka (2014) łączy dobrostan psychiczny z dobrym samopoczuciem, zadowoleniem oraz satysfakcją z życia, co bezpośrednio wiąże się z dobrostanem fizycznym.

• Wybrane teorie dobrostanu psychologicznego

Od czasów starożytnej filozofii sformułowano wiele teorii szczęścia. Według Czapińskiego (2004) można je podzielić na trzy grupy:

– teorie zaspokajania potrzeb i osiągania celów,

– teorie procesu lub działania,

– teorie predyspozycji genetycznych i osobowościowych.

Głównym mechanizmem pierwszej teorii jest redukcja napięcia, która prowadzi do szczęścia. Na podstawie badań Omodei i Wearing z 1990 roku (za: Czapiński 2004) można wnioskować, że poziom zaspokojenia potrzeb jednostki jest pozytywnie skorelowany z poziomem zadowolenia z życia. Jeżeli chodzi o osiąganie celów, to według tej teorii osiągnięcie poczucia szczęścia wiąże się z osiągnięciem ważnego celu, bądź według Higginsa (1987) istotna jest różnica w odległości Ja od Ja idealnego bądź pożądanego.

Według drugiej teorii podnosimy swój poziom szczęścia poprzez aktywność. Csikszentmihalyi (1990) twierdzi, że najwyższy poziom szczęścia osiągany jest podczas podejmowania interesujących działań, które odpowiadają poziomowi umiejętności tych osób. Stan, w którym poziom wyzwań i umiejętności jest dopasowany, został przez Csikszentmihalyi’a nazwany „flow” (1990) .

Częste doświadczanie tego stanu jest pozytywnie skorelowane z poczuciem szczęścia. Podobnie skorelowana jest aktywność społeczna wśród emerytów (Harlow i Cantor 1996, za: Czapiński 2004) a Sheldon, Ryan i Reis (1996) twierdzili, że na zwiększenie dobrostanu psychicznego ma wpływ podejmowanie działań ze względu na nie same, to jest dla rozrywki i dobrej zabawy.

Trzecia koncepcja zaznacza wpływ genów na stałość i trwałość dobrostanu psychicznego. Według badaczy (Tellegen i in, 1988) na 40% zmian w emocjach pozytywnych oraz 55% zmian dotyczących emocji negatywnych mają wpływ geny.

Argyle i Martin (1991) przytaczają badania MacPhillamy i Lewinsohn (1976, za: Strack, Argyle, Schwarz 1991), z których wynikają następujące przyczyny radości:

• Kontakty społeczne ze znajomymi lub inne bliskie związki.
• Aktywność seksualna.
• Sukces, osiągnięcia.
• Aktywność fizyczna, ćwiczenia, sport.
• Natura, czytanie, muzyka.
• Jedzenie i picie.
• • Teoria autentycznego szczęścia Martina Seligmana

Seligman (2002) opisując teorię szczęścia, odróżnia przyjemności od gratyfikacji.  Pisze on o przyjemnościach jako chwilowych, wynikających z wychodzenia poza ramy komfortu, próbowania nowych rzeczy oraz chłonięcia wrażeń. Natomiast gratyfikacje uważa za trwalsze, wynikające z zaangażowania w aktywność, działanie, które pokazuje mocne strony i cnoty człowieka. Cnoty te według Seligmana (2002) to mądrość i wiedza, odwaga, miłość i humanitaryzm, sprawiedliwość, wstrzemięźliwość, duchowość i transcendencja) oraz mieszanka tych cnót w 24 mocne strony w różnych konfiguracjach. Seligman twierdzi, że aby odnaleźć sens w życiu, należy wykorzystywać swoje mocne strony w taki sposób, aby wykraczał poza nas samych, to jest w celach prospołecznych, dla idei, kultury, cywilizacji itp. Zaznacza także potrzebę balansu między gratyfikacjami a przyjemnościami, to jest, aby jedno nie działo się kosztem drugiego. Twierdzi także, że poprzez poznanie swoich zalet i ich rozwój można nauczyć się autentycznego szczęścia, wzmacniając i rozwijając te cechy oraz w odpowiedni sposób podejmując decyzje (Seligman 2002, za: Czapiński 2004).

• Cebulowa teoria szczęścia Czapińskiego

Warta uwagi jest również cebulowa teoria szczęścia Czapińskiego (2004), która dzieli dobrostan psychiczny na trzy warstwy (Rys 2.2):

– wola życia – najgłębszy poziom wynikający z genów, nie zawsze i nie w pełni doświadczany w sposób subiektywny, który można przyjąć jako poziom standardowy dobrostanu,

– szczęście hedonistyczne i eudajmonistyczne – poziom pośredni, który dzieli się na pole hedonistyczne składające się na takie cechy jak bilans emocjonalny i ogólne satysfakcje, oraz poziom eudajmonistyczny zawierający poczucie sensu życia, czy ogólniej subiektywnie doświadczanym wartościom życia,

– trzeci poziom to „bieżące doświadczenia afektywne oraz satysfakcje cząstkowe”, które odnoszą się do różnych aspektów życia, takich jak praca, rodzina, finanse, warunki mieszkaniowe, wypoczynek itp.

Najmniejszą wrażliwością na obiektywne warunki życia oraz jego zmiany charakteryzuje się wola życia – to dzięki niej po kryzysie odnajdujemy siłę, żeby dalej funkcjonować. Najbardziej wrażliwe natomiast są satysfakcje cząstkowe oraz bieżące reakcje hedonistyczne. W tym wypadku na zmianę nastroju może mieć wpływ pogoda, a zadowolenie z sytuacji finansowej może się zmienić w zależności od osiąganego dochodu (spadku bądź wzrostu). Zatem na ogólny subiektywny dobrostan wpływ mają wszystkie te struktury.

Z teorii Czapińskiego (2004) można wywnioskować, że „ludzie nie muszą mieć jakiegoś szczególnego powodu, aby czuć się szczęśliwymi, muszą mieć natomiast istotny powód, aby czuć się nieszczęśliwymi”, a także, że „poczucie nieszczęścia jest zazwyczaj stanem przejściowym”, oraz że czynniki powszechnie uważane za podnoszące osobiste szczęście bądź nieszczęście, mają mały bądź bardzo ograniczony wpływ na trwałe zadowolenie z życia (2004, s. 99).

• Neuropsychologiczna teoria afektu pozytywnego

Wyjaśnienia neuropsychologii na korzystny wpływ afektu pozytywnego można odnaleźć w artykule „A neuropsychological theory of positive affect and its influence on cognition” (Ashby, Turken, Isen, Psychological review 1 july 1999). Teoria dopaminergiczna zakłada, że w okresach umiarkowanego pozytywnego afektu następuje jednoczesne podwyższenie uwolnienia dopaminy w systemie mezokortykolimbicznym, a także prawdopodobnie w systemie nigrostriatalnym. Według tego podniesione poziomy dopaminy wpływają na wydajność w różnych obszarach poznawczych (węch, pamięć epizodyczna, pamięć robocza oraz kreatywne rozwiązywanie problemów). W założeniach tej teorii nie stwierdzono,  że pozytywny afekt zwyczajnie włącza bądź wyłącza dopaminę. Według autorów założono, że dopamina jest obecna nawet w warunkach afektu neutralnego. Pojawienie się umiarkowanie pozytywnego afektu jedynie podnosi poziom dopaminy

Dobrostan psychiczny a praca

Praca, pod pewnymi warunkami, wywołuje pozytywne emocje. Według Hackmanna (1997, za: Argyle 1987) musi zostać spełnionych 5 cech pracy, żeby wywołać zadowolenie. Są to:

• identyfikacja zadania – wykonywanie jasnych i określonych zadań,
• znaczenie zadania – stopień wpływu pracy na życie innych osób,
• różnorodność wykorzystywanych umiejętności,
• autonomia – stopień niezależności, dowolności i poufności
• reakcja zwrotna – dostęp do informacji, które dotyczą efektów wykonanej pracy.

Wynika z tego, że największe szczęście jest osiągane przez osoby pracujące na stanowiskach samodzielnych i zróżnicowanych. Dotyczy to osób, u których podwyższona jest potrzeba rozwoju. Natomiast sprawdza się to w około 15% u pracowników fizycznych.

Dla ludzi, którzy wierzą, że praca jest głównym celem w życiu, oceniających innych przez pryzmat pracy, praca staje się źródłem wewnętrznego zadowolenia i satysfakcji. Sukces wpływa na zwiększenie radości, a także motywuje do kontynuowania zadania, zatem osoby, których potrzeba osiągnięć jest wyższa, sukces przejawia się w przywiązywaniu większej wagi do konkretnej umiejętności. W konsekwencji zwiększa wewnętrzną radość oraz zaangażowanie (Argyle 1987).

Zadowolenie z otrzymywanego wynagrodzenia jest zależne od porównania naszych zarobków z tym, co według nas sprawiedliwe (Argyle, 1987). Jeżeli to, co pracownik uważa za optymalne wynagrodzenie, różni się od wynagrodzenia rzeczywistego pojawia się niezadowolenie. Dodatkowo pracownicy porównują pensję między sobą, żeby sprawdzić, jak wypadają na tle innych. Mimo powyższego, wpływ płacy na poziom zadowolenia jest dość niski (ok 0,25), co może sugerować, że założenia teorii zaspokajania potrzeb nie zawsze przekładają się na rzeczywistość. Lepszym wskaźnikiem zadowolenia z zarobków niż sama wysokość wynagrodzenia jest różnica między tym, co zarabiamy my, a zarobkami innych osób. Czyli im większa jest różnica na naszą korzyść, tym większa satysfakcja i samopoczucie.

Widoczny jest również wpływ współpracowników na zadowolenie z pracy, którzy dostarczają satysfakcji zarówno społecznej jak i materialnej. Od kolegów z pracy otrzymujemy pomoc, razem działamy próbując osiągnąć wspólny cel, co może wiązać się z osiągnięciami. Na drugim biegunie może pojawić się problemy związane ze współzawodnictwem.

Osoby cieszące się akceptacją innych współpracowników odczuwają większe zadowolenie. Podobnie wygląda to w zgranych zespołach, co również prowadzi do zwiększenia produktywności ze względu na wyższy stopień pomocy. Ponadto pracownicy czerpią satysfakcję z kontaktów towarzyskich (Argyle, 1987).

Kolejnym źródłem satysfakcji są dobre kontakty z przełożonymi. W większym stopniu służą pomocy wymiernej (awanse, podwyżki) niż kontaktom towarzyskim. Szansa na awans jako osiągnięcie bądź uznanie może w znacznym stopniu wpływać na zadowolenie z pracy.

Praca stanowi duża część naszego życia. Z badań wynika, że wpływ zadowolenia z pracy na dobre samopoczucie jest dwustronny, aczkolwiek nieduży ( Argyle, 1987).

• Dobrostan psychiczny a samoocena

Samoocena może być definiowana jako globalna ocena osoby na temat jej pozytywnej lub negatywnej wartości (Rosenberg, 1965).

Karatzias, Chouliara, Power i Swanson (2006) przeprowadzili badania, w którym mierzono różne wymiary samooceny, takie jak samoocena w domu, w szkole, czy względem rówieśników. Skorelowane zostały z pozytywnym oraz negatywnym afektem. Jednym z największych predyktorów dobrostanu psychicznego okazała się samoocena odczuwana w domu, co wskazuje na istotność czynników rodzinnych w kształtowaniu się samooceny (Tabela 2.1). Na podstawie badań można wnioskować, że samoocena jest silnym predyktorem dobrostanu psychicznego.

Związek samooceny z dobrostanem został również zweryfikowany przez takich badaczy jak Diener, Diener (1995, za: Zawadzka, 2014) oraz Wąsowicz-Kiryło, Baran (2013, za: Zawadzka, 2014).

• Dobrostan psychiczny a motywacja osiągnięć

W 2000 roku Tony Cassidy przeprowadził badania, których rezultaty wskazały na zależność w takim kierunku, która sugerowała, że większe wyniki w czynnikach takich jak rodzina składająca się z małej ilości członków, etyka pracy, kompetytywność oraz mistrzostwo prowadzą do większego dobrostanu psychicznego i ocenianego przez siebie stanu zdrowia (Cassidy, 2000). Dodatkowo zostały zmierzone cztery elementy motywacji osiągnięć, takie jak zachłanność, dominacja, dążenie do doskonałości, aspiracja do osiągnięcia wyższego statusu. Dwa z nich korelowały z dobrostanem psychologicznym oraz ocenianym przez siebie stanem zdrowia – aspiracja do osiągnięcia wyższego statusu oraz dominacja. Istotne korelacje wskazywały, że większy optymizm, wyższy poziom etyki pracy, kompetytywności, mistrzostwa, dominacji, aspiracja do osiągnięcia wyższego statusu i ekstrawersji, a także niższe wyniki w neurotyzmie i psychotyzmie korelowały z lepszym dobrostanem psychicznym i ocenianym przez siebie zdrowiem (

W kolejnym etapie badania Cassidy (2000) wyróżnił elementy, które miały bezpośredni oraz pośredni wpływ na dobrostan psychiczny, także na oceniany przez siebie poziom zdrowia

Potwierdzono zatem wpływ motywacji osiągnięć oraz optymizmu w rozwoju psychologicznym i ocenianym przez siebie stanie zdrowia w czasie adolescencji. Dodatkowo udowodniono istotność rodzinnego domu i czynników społecznych, takich jak rozmiar rodziny, zatrudnienie rodziców czy podłoże społeczno-ekonomiczne. Z badań można również wnioskować, że młodzi dorośli, którzy są optymistami i silniej dążą do osiągnięcia celów, mogą również stać się zdrowsi zarówno fizycznie, jak i psychicznie (Cassidy 2000).

3. Wartości Ja

“Posługując się (…) terminem wartość należy więc mieć na myśli pewien stan rzeczy, który określa kierunek aktywności człowieka” (Konstańczak, 2001, s. 16).

• Definicje wartości Ja

Poniżej omówione zostaną trzy ujęcia wartości, które autor niniejszej pracy uznał za najbardziej odpowiednie dla wyjaśnienia tego szerokiego zagadnienia.

• Podział wartości według Schelera

Scheler (1913) podzielił wartości na cztery grupy:

1. Wartości zmysłowe, czyli dobra utylitarne, bądź przedmioty które dostarczają przyjemności i bólu (utylitarne vs. hedonistyczne).
2. Wartości witalne, czyli zalety oraz wady, charakter, biorące pod uwagę świadomość i aktywność człowieka.
3. Wartości duchowe, czyli chęć poznania prawdy, wymiary prawa i bezprawia, szlachetności i podłości.
4. Wartości religijne, takie jak pobożność, pokora, posłuszeństwo (Scheler, 1913).

Powyższe wartości są ułożone hierarchicznie, gdzie wartości religijne są najwyżej w hierarchii. Każda niższa wartość pomaga osiągnąć wyższą, z drugiej strony każda wyższa wartość nadaje sens niższej.

• Wartości w ujęciu Schwartza

Schwartz (1992) definiuje wartości jako poznawcze reprezentacje, najczęściej przekonania dotyczące motywującego celu. Obrazuje je w formie kołowego kontinuum (Rys. 3.1). W swojej teorii wymienia on pięć cech wartości, wobec których w literaturze panuje zgoda. Pierwsza z nich twierdzi, że wartości są pojęciami lub przekonaniami. Druga, że dotyczą one pożądanych celów, które opisują ostateczne stany rzeczy lub zachowania. Trzecia cecha mówi o tym, że wartości przekraczają konkretne sytuacje. Czwarta głosi, że kierują selekcją i oceną zachowań oraz zdarzeń. Jako piątą wymienia uporządkowanie wartości według ich ważności. Schwartz wymienia szóstą cechę wartości, jaką jest stwierdzenie, ze zachowaniem kieruje względna ważność wielu wartości (1992).

Warto zauważyć, że niektóre wartości znajdują się w opozycji, na przykład władza jest przeciwstawna uniwersalizmowi, a bezpiczeństwo wartości, jaką jest kierowanie sobą (Schwartz, 1992 za: Zawadzka, 2014).

• Obszary Wartości Ja Crocker i Wolfe

Crocker i Wolfe (2001) definiuje obszary wartości Ja jako „obszary albo kategorie wyników, na których osoba opiera swoje poczucie własnej wartości w taki sposób, że jej własna wartość zależy od postrzeganych sukcesów, porażek lub wypełniania standardów w danym obszarze” (Crocker i Wolfe, 2001). Wartości te mają strukturę hierarchiczną. Crocker i współpracownicy (2003) wyróżnili siedem wartości. Mają one strukturę hierarchiczną. Dzielą się na (Crocker i in., 2003):

Zewnętrzne (extrinsic):

• Wygląd
• Rywalizacja
• Opinia innych
• Osiągnięcia akademickie

Wewnętrzne (intrinsic):

• Boża miłość
• Moralność
• Wsparcie rodziny
  • Funkcje wartości Ja

Wartości działają jako standard wyboru w dążeniach człowieka. Integrują go także ze społeczeństwem. Stanowi też indywidualny drogowskaz, poprzez który człowiek wybiera swoje cele w życiu (Konstańczak, 2001).

• Funkcje wartości według Pawlicy

Pawlica (1973) wyróżnił cztery funkcje wartości:

1. Motywacyjna, inaczej mobilizująca, dzięki której człowiek dokonuje trafnego wyboru wartości i kieruje się nią w życiu.
2. Zabezpieczająca, widoczna w sytuacjach konfliktowych (moralnych i społecznych). Zapobiega i zażegnuje konflikty.
3. Przedmiotowa, w której wartości są treścią postulowanego ideału moralnego i norm moralnych.
4. Kryteriologiczna, widoczna szczególnie w ocenach moralnych. Jedna występuje jako przedmiot oceny, druga jako kryterium (1973).
   • Funkcje wartości Ja wg Crocker i Wolfe

Wyróżnione przez Crocker i Wolfe (2001) obszary wartości Ja wpływają na poznanie, afekt, samoregulację, zachowanie oraz motywację. Mogą wpływać na zachowanie jednostki poprzez zwiększenie reakcji afektywnych na zdarzenia, które mają związek z danym obszarem wartości (Tabela 3.1). Mogą także wpływać na motywację oraz jej kierunek. Autorzy twierdzą również, że osoby będą dążyły do zwiększenia samooceny oraz pozytywnego afektu osiągając cele, które są zgodne z ich obszarami wartości. Dodatkowo będą zmotywowane, żeby unikać afektu negatywnego w tych obszarach (Crocker i Wolfe, 2001).

• Wartości a płeć

Jak pisał Cieciuch (2013, s. 151) “kobiety preferują bardziej wartości przekraczania siebie i zachowawczości, podczas gdy mężczyźni bardziej wartości umacniania siebie i otwartości”. Badania Cieciucha wykazały jedną istotną różnicę płci, mianowicie 24-letni mężczyźni preferowali władzę w większym stopniu, niż kobiety.

• Wartości Ja a motywacja osiągnięć

Badania przeprowadzone przez Liem i Nie (2008) na uczniach w Chinach i Indonezji wykazały, że w obu grupach kulturowych motywacja osiągnięć dodatnio korelowała z celami dokonań ukierunkowanymi na dążenie. Konformizm korelował dodatnio z ukierunkowaniem na mistrzostwo, także w obu grupach. Może to wynikać z internalizacji wymagań normatywnych w tych kulturach. Dodatkowo wartość bezpieczeństwa była pozytywnym predyktorem indywidualnej motywacji osiągnięć dla grupy badanych z Chin, jednak w przypadku Indonezji korelowała dodatnio ze społeczną motywacją osiągnięć (Liem i Nie, 2008).

Cieciuch (2013) wymienia dwa rodzaje zależności między motywacją a wartościami. Pierwsza zależność stwierdza, że cel wzbudza motywację. Wynika z tego, że ukierunkowanie się na konkretny cel, to przyczyna motywacji. Najpierw podejmujemy decyzję, stwierdzamy co chcemy osiągnąć, a następnie wkładamy wysiłek, żeby zrealizować dany cel. Druga zależność stwierdza, że cel realizuje motywację. Tak naprawdę jest to zależność odwrotna od poprzedniej, tj. skoro ustalamy pewien cel, to najpierw jesteśmy zmotywowani w kierunku tego właśnie celu. Można to zobrazować na przykładzie wyboru kierunku studiów. Mianowicie, najpierw jesteśmy zmotywowani, na przykład ciekawością świata, a potem rozpoczynamy w tym kierunku studia. Według tego założenia pierwsza jest motywacja, a cel wynika z tej motywacji (Cieciuch, 2013).

4. Sprawczość i wspólnotowość

„Indywidualizm odnosi się do społeczeństwa, w którym więzi między jednostkami są luźne: od każdego oczekuje się, że sam będzie dbał o siebie i swą najbliższą rodzinę. Kolektywizm odnosi się do społeczeństwa, gdzie jednostki od urodzenia przez całe swe życie są zintegrowane z silnymi, spójnymi grupami Swoich, które to grupy zapewniają na stałe ochronę w zamian za bezwarunkową lojalność” (Hofstede, 2000, s. 225).

Mówiąc o sprawczości myślimy o człowieku jako odrębnej jednostce, która dąży do indywiduacji i separacji dzięki własnym celom, pewności siebie i ekspansji Ja. Jednostki sprawcze koncentrują się na sobie i charakteryzują się dominacją. Wspólnotowość natomiast koncentruje się na człowieku, który jest częścią większego organizmu, dąży do integracji z innymi poprzez troskę i współpracę. Osoby charakteryzujące się wspólnotowością koncentrują się na intymności, dbaniu o innych i afiliacji (Wojciszke, 2009).

• Sprawczość i wspólnotowość w spostrzeganiu innych

Badania przeprowadzone przez Wojciszke (2009) potwierdziły, że zachowania innych ludzi interpretujemy jako raczej wspólnotowe, natomiast gdy skupiamy się na własnych zachowaniach, to interpretujemy je jako raczej sprawcze. W przeprowadzonym eksperymencie podawane były opisy zachowań, które można było zinterpretować na wymiarze sprawczości i moralności. Przykładowo opisywano chęć podlizania się pracownika szefowi (zachowanie niemoralne), jednak robił to tak niezgrabnie, że szef się zdenerwował (niska kompetencja). Badani byli proszeni o wyobrażenie sobie historyjek raz w roli sprawcy, raz w roli biorcy danego zachowania.  Drugie badanie polegało na przypominaniu sobie epizodów z własnego doświadczenia, który wywoływał pozytywne bądź negatywne oceny wobec opisywanej osoby, następnie proszono o uzasadnienie takiej a nie innej oceny (Rys. 4.1). Później wyniki oceniało dwóch sędziów kompetentnych. Poprzez specyfikę badań udowodniono, że dzieje się tak niezależnie od tego, czy były to zachowania rzeczywiste, czy wyobrażeniowe, a także nieistotna była wartościowość zachowań. Konkludując – skupiamy się na tym co umiemy lub nie umiemy zrobić, natomiast oceniając innych skupiamy się na ich grzechach bądź cnotach, czego tak dobrze nie widzimy we własnym zachowaniu. Skupianie się na cudzej moralności jest na tyle silne, że ma charakter automatyczny.

• Afekt w spostrzeganiu innych

Według kolejnych badań przeprowadzonych przez Wojciszke (2009) okazało się, że osoba opisana za pomocą różnych kombinacji zachowań, które wyrażały dwa wymiary – moralność i niemoralność oraz sprawczość i niesprawczość – oceniana była głównie na podstawie informacji o jej moralności. Osoba z wysoką moralnością oceniona została pozytywnie, podczas gdy osoba niemoralna była oceniana negatywnie, w obydwu przypadkach niezależnie od jej sprawczości. Wniosek z tego taki, że nie możemy nadrobić braków w moralności naszą sprawczością. Jednak sytuacja odwrotna może zaistnieć, czyli możemy nadrobić braki w sprawczości naszą moralnością.

Z kolejnej serii badań dotyczących lubienia i respektu którą przeprowadził  Wojciszke wraz ze współpracownikami (2009), wynika że jeżeli mamy wobec kogoś pozytywną postawę, która wynika z lubienia, sprzyja to zmniejszaniu dystansu. Lubimy osoby, które działają na rzecz naszych interesów i z takimi korzystniej utrzymywać bliższy dystans. W przypadku postawy pozytywnej wynikającej z respektu, którym darzymy jednostkę utrzymujemy raczej większy dystans, ponieważ bliższy kontakt może krępować, czy niepokoić.

• Emocje w spostrzeganiu innych

W badaniu postaw sprawczych i wspólnotowych (Wojciszke, 2009) analizowano reakcje emocjonalne na przypominane przez uczestników epizody, w których ktoś poniósł porażkę, odniósł sukces, zachował się moralnie bądź niemoralnie. Z badań wynika, że silne emocje były wywoływane przez brak moralności u jednostki z przypominanego epizodu. Jeżeli ktoś zachował się moralnie, budziło to emocje pozytywne, jednak słabsze. Emocje wywołane przez ocenę cudzej sprawczości lub jej braku były albo bardzo znikome, albo ambiwalentne. Istotny okazał się jednak nasz własny stosunek do ocenianej osoby. Jeżeli dana osoba była lubiana, wtedy porażka była oceniana negatywnie, jednak pozytywnie – gdy była nielubiana. Odwrotną zależność zauważono w przypadku sukcesu. Wyniki prezentowały się zgoła inaczej w przypadku oceny moralności. Transgresja moralna w każdym przypadku wzbudzała reakcje negatywne, przy czym bardziej negatywne, gdy dana osoba była lubiana. Zachowanie moralne wzbudzało emocje pozytywne w przypadku takiego samego stosunku do osoby, która to zachowanie przejawiała. Jeżeli moralnie zachowuje się osoba przez nas nielubiana, wtedy mamy stosunek ambiwalentny, prawdopodobnie dlatego, że takie zachowanie jest trudniej zinterpretować niż zachowanie niemoralne. Może ono oznaczać, że osoba przejawiająca takie zachowanie próbuje na nas wpłynąć poprzez regułę wzajemności, próbę „wejścia w łaski” bądź jest to interpretowane jako uleganie normom społecznym.

• Sprawczość i wspólnotowość w postrzeganiu siebie

W koncepcji sprawcy – biorcy można przewidzieć, że spostrzegamy innych ludzi przez kategorie wspólnotowe (Wojciszke, 2009). Wynika to z tego, że przyjmujemy punkt widzenia biorcy zachowań spostrzeganych ludzi. Według tej samej teorii, my jako sprawcy oceniamy swoje zachowanie pod kątem sprawczym, a nie wspólnotowym.

• Zachowania własne

Jedno z badań dotyczących zachowań własnych polegało na przedstawieniu czterech ofert szkoleń uczestnikom badania (Wojciszke, 2009). Zostali oni poproszeni o ocenę atrakcyjności szkoleń w sytuacji, w której raz mieli wybrać szkolenie dla siebie, a raz dla innego rówieśnika. Połowa z przedstawionych ofert dotyczyła umiejętności sprawczych, druga część – wspólnotowych. Badani zdecydowanie chętniej wybierali szkolenia dotyczące rozwoju umiejętności sprawczych dla siebie, niż innych.  W przypadku umiejętności wspólnotowych osoby badane w ogóle nie chciałyby ich rozwijać u siebie, a u innych na podobnym poziomie jak umiejętności sprawcze. Można wywnioskować, że ludzie ignorują własną wspólnotowość oraz że sprawczość liczy się zdecydowanie bardziej, niż wspólnotowość.

W badaniach dotyczących osób symbiotycznych dowiedziono, że badani którzy o osobach nieznajomych myśleli w kategoriach sprawczych odczuwali wobec nich większą psychologiczną bliskość, niż wobec nieznajomych, o których myśleli w kategoriach wspólnotowych (Wojciszke, 2009). Różnica ta występowała wyłącznie w sytuacji, w której zasoby poznawcze osób badanych były zaabsorbowane. Ten efekt został nazwany heurystyką „swojego człowieka”, który pokazuje moc skojarzenia między myśleniem sprawczym a bliskością drugiej osoby.

• Samoocena w zachowaniach własnych

W badaniach wykazano, że sprawczość wiąże się z samooceną, jednak wspólnotowość nie (Wojciszke, 2009). Może to wynikać z tego, że badani funkcjonowali w kulturze indywidualistycznej, która zdecydowanie większą wagę przykłada do sprawności (Schwartz, 1992). Do celów badania zostały przetłumaczone i zaadaptowane dwie skale samooceny. Jedna skala mierzyła lubienie siebie, druga natomiast mierzyła ogólne przekonane dotyczące własnej kompetencji. Z badań wynika, że własna sprawczość wpływa na ogólne przekonanie o własnej kompetencji, jednak na to przekonanie nie ma wpływu wspólnotowość. Co ciekawe, analogiczny wynik otrzymano mierząc lubienie siebie, mimo że ten element samooceny nie zawiera w sobie przekonań o własnej kompetencji. Kolejne badania ujawniły, że niezależnie od kraju pochodzenia (kultury) występowała umiarkowana bądź silna zależność między sprawczością a samooceną i ponownie nie występowała zależność samooceny ze wspólnotowością.

• Emocje w zachowaniach własnych

Zauważono pojawianie się silnych emocji przy zachowaniach własnych dotyczących sprawczości, które były pozytywne lub negatywne (Wojciszke, 2009). Jednak w przypadku zachowań wspólnotowych i moralnych wyraźne emocje zauważono jedynie przy zachowaniach negatywnych, nie pozytywnych. Nasze emocje mogą motywować do osiągania sukcesów i unikania porażek. Emocje, które pojawiają się przy zachowaniach niemoralnych, mogą prowadzić do ich unikania, jednak raczej nie determinują motywacji do zachowań moralnych.

Interesujące okazało się badanie moralności. Wykazano, że przekonanie o własnej moralności rosło podczas działania we własnym interesie, w porównaniu z działaniem na rzecz domu dziecka (Wojciszke, 2009). Działanie we własnym interesie nasilało również poczucie własnej sprawności, jednak ten efekt był zapośredniczony wzrostem oceny o własnej moralności.

• Sprawczość i wspólnotowość a płeć

W swoich badaniach Wojciszke (2009) wykazał różnice między kobietami a mężczyznami w zakresie sprawczości i wspólnotowości (Tabela 4.1).

Tabela 4.1

Różnice między kobietami a mężczyznami w zakresie sprawczości i wspólnotowości

Orientacja	Kobiety	Mężczyźni	t	d
Sprawczość	4,97 (0,76)	5,16 (0,81)	-2,09*	-0,27
Wspólnotowość	5,63 (0,60)	5,35 (0,75)	3,09**	0,40
Sprawczość niepohamowana	3,62 (0,91)	4,19 (0,95)	-4,83***	-0,61
Wspólnotowość niepohamowana	4,67 (0,79)	4,45 (0,83)	2,13*	0,27

t – test t Studenta dla danych niezależnych.

d – miara wielkości efektu (standaryzowana różnica między średnimi).

* p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Wojciszke, 2009.

Dość niewielkie różnice w wynikach tłumaczone są kontekstem porównań społecznych. Wzrost różnic następuje w sytuacji porównań do płci przeciwnej, jednak w przypadku porównań do tej samej płci – różnice są zbliżone do zera. Drugim powodem braku różnic może być brak aktywizacji stereotypów płci podczas badań.

• Sprawczość i wspólnotowość a motywacja

Strage (1997) przeprowadziła badania dotyczące wpływu sprawczości i wspólnotowości na motywację osiągnięć u studentów. Z jej badań wynika, że zarówno sprawczość jak i wspólnotowość korelowały z orientacją na mistrzostwo. Sprawczość dodatkowo korelowała z niższym poziomem wyuczonej bezradności, jednak wspólnotowość korelowała z podwyższonym poziomem tejże. Sprawczość i wspólnotowość determinowała także umiejętność przystosowania do wyzwań akademickich w ten sposób, że wysoka sprawczość wiązała się z większym powodzeniem w nowych zadaniach, a osoby o wysokiej wspólnotowości wymagały bardziej sprecyzowanych celów i większego kierowania. Dodatkowo osoby z większą sprawczością miały wyższy poziom poczucia umiejscowienia kontroli wewnętrznego, niż osoby o orientacji wspólnotowej, które poczucie umiejscowienia kontroli mieli raczej zewnętrzne (Tabele 4.2, 4.3 i 4.4).

Tabela 4.2

Korelacje pomiędzy poglądem, że inteligencję można zwiększać a przyjęciem postaw związanych z osiągnięciami oraz zachowania zgodne z orientacją na mistrzostwo. N = 306;  p<.001

Pozycja	r
Wybieram przedmioty zgodnie z moimi zainteresowaniami.	,357
Myślę o swoich błędach i złych stopniach jako o doświadczeniu, z którego mogę się czegoś nauczyć.	,259
Systematycznie podchodzę do skomplikowanych pytań.	,400
Uważam, że moi wykładowcy to zasoby, które pomogą mi się uczyć.	,351

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Strage, A., (1997). Agency, communion and achievement motivation. Adolescence. Summer 97, Vol. 32, Issue 126.

Tabela 4.3

Korelacje między sprawczością lub wspólnotowością i przyjęciem postaw związanych z osiągnieciami oraz zachowania zgodne z orientacją na mistrzostwo. S – sprawczość, W – wspólnotowość, N = 306; a = p </)5, b = p<.01, oraz c = p<.001

Pozycja	S	W
Wybieram przedmioty zgodnie z moimi zainteresowaniami.	,274[c]	,295[c]
Myślę o swoich błędach i złych stopniach jako o doświadczeniu, z którego mogę się czegoś nauczyć.	,220	,147[a]
Systematycznie podchodzę do skomplikowanych pytań.	,278[c]	,171[b]
Uważam, że moi wykładowcy to zasoby, które pomogą mi się uczyć.	,274[c]	,131[a]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Strage, A., (1997). Agency, communion and achievement motivation. Adolescence. Summer 97, Vol. 32, Issue 126.

Tabela 4.4

Korelacje między stopniem spostrzeganej orientacji sprawczej lub wspólnotowej a stopnia spostrzeganych postaw związanych z osiągnięciami oraz zachowań zgodnych z wyuczoną bezradnością. S – sprawczość, W – wspólnotowość, N = 306; a = p </)5, b = p<.01, oraz c = p<.001

Pozycja	S	W
Wybieram przedmioty zgodnie z moimi zainteresowaniami.	-,018	,121[a]
Myślę o swoich błędach i złych stopniach jako o doświadczeniu, z którego mogę się czegoś nauczyć.	-,114[a]	,247[c]
Systematycznie podchodzę do skomplikowanych pytań.	-,128[a]	,209[c]
Uważam, że moi wykładowcy to zasoby, które pomogą mi się uczyć.	-,173[b]	,154[a]

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Strage, A., (1997). Agency, communion and achievement motivation. Adolescence. Summer 97, Vol. 32, Issue 126.

5. Wpływ dobrostanu psychicznego, wartości Ja, sprawczości i wspólnotowości na motywację osiągnięć pracowników korporacji – badania własne

Poniżej został przedstawiony problem badawczy, hipotezy, omówiona została procedura badania z uwzględnieniem wykorzystanych narzędzi. Następnie autor przedstawia rezultaty badań oraz ich dyskusję, a także możliwe implikacje.

5.1   Przedmiot badań, problem i hipotezy badawcze

Przedmiotem badania w niniejszej pracy jest środowisko pracowników średniego szczebla w gdańskich korporacjach. Celem natomiast jest poznanie zależności między motywacją osiągnięć a innymi czynnikami, co zwiększy możliwości wpływu na motywację pracowników.

W swojej pracy autor chce odpowiedzieć na następujące pytanie badawcze: jaka istnieje zależność między dobrostanem psychicznym, wartościami Ja, sprawczością i wspólnotowością a motywacją osiągnięć wśród pracowników korporacji średniego szczebla.

Badanie ma odpowiedzieć na następujące pytania:

Pytanie 1:

• Czy istnieje zależność między dobrostanem psychicznym a motywacją osiągnięć?

W swoich badaniach Cassidy (2000) wykazał, że dwa z czterech mierzonych elementów motywacji korelowały dodatnio z dobrostanem psychicznym oraz ocenianym przez badanych stanem zdrowia. Była to aspiracja do osiągnięcia wyższego statusu oraz dominacja. W związku z tym, można postawić hipotezę:

Hipoteza 1:

Istnieje dodatnia korelacja między dobrostanem psychicznym a motywacją osiągnięć.

Pytanie 2:

• Czy istnieją zależności między obszarami wartości Ja a motywacją osiągnięć?

Teoria nie wskazuje jednoznacznie, które wartości Ja mogą mieć bezpośredni związek z motywacją osiągnięć, jednak w badaniach Liem i Nie (2008) zostały wykazane zależności, które mogą być uwarunkowane kulturowo. Toteż można założyć, że:

Hipoteza 2:

Istnieją istotne zależności między wartościami Ja a motywacją osiągnięć.

Pytanie 3:

• Jak na motywację osiągnięć może wpływać postawa sprawcza?

Wojciszke (2009) wykazał, że sprawczość wiąże się z samooceną. Mogło się to wiązać z indywidualistyczną kulturą badanych. Według badań wykazano zależność między własną sprawczością a poczuciem kompetencji. Dodatkowo Strage (1997) w swoich badaniach wykazała zależności między sprawczością oraz orientacją na mistrzostwo oraz niższym poczuciem wyuczonej bezradności, a także z umiejętnością przystosowania do wyzwań, stąd hipoteza:

Hipoteza 3:

Istnieje dodatnia zależnosć między postawą sprawczą a motywacją osiągnięć.

Pytanie 4:

• Jak na motywację osiągnięć może wpływać postawa wspólnotowa?

Według badań Wojciszke (2009) wykazał brak związku między przekonaniem o własnej kompetencji a postawą wspólnotową. Strage (1997) wykazała ujemną zależność postawy wspólnotowej a poziomem wyuczonej bezradności, a także osoby o postawie wspólnotowej wymagały większego kierowania oraz bardziej sprecyzowanych celów. Na tej podstawie można sformułować hipotezę:

Hipoteza 4:

Istnieje ujemna lub brak zależności między postawą wspólnotową a motywacją osiągnięć.

Pytanie 5

• Jakie są różnice między płciami w zakresie motywacji osiągnięć, dobrostanu psychicznego, wartości Ja, sprawczości oraz wspólnotowości?

Wojciszke (2009) wykazał istotne różnice płci w zakresie sprawczości i wspólnotowości, gdzie wspólnotowość była wyższa wśród badanych kobiet a sprawczość u mężczyzn. Biorąc pod uwagę badania Cieciucha (2013), mężczyźni bardziej preferowali władzę, co może mieć wpływ na wartość jaką jest rywalizacja oraz na motywację osiągnięć.

Hipoteza 5:

Istnieją istotne różnice między płciami w zakresie motywacji osiągnięć, dobrostanu psychicznego, wartości Ja, sprawczości oraz wspólnotowości.

• Procedura badania

Informacje służące opracowaniu własnych zainteresowań badawczych związanych z wpływem dobrostanu psychicznego, wartości Ja, sprawczości i wspólnotowości na motywację osiągnięć wśród pracowników korporacji średniego szczebla zostały zebrane na podstawie badań kwestionariuszowych.

• Osoby badane

Przed przystąpieniem do wypełnienia kwestionariuszy poproszono badanych o pomoc w prowadzonych badaniach, które posłużą jako materiał empiryczny do pracy naukowej. Badanymi byli głównie pracownicy korporacji średniego szczebla oraz częściowo pracownicy na stanowiskach menedżerskich. Badanych zapewniono, iż wszystkie informacje zawarte w wypełnionych kwestionariuszach są anonimowe. Badania przeprowadzone były na początku roku 2015.

W badaniu uczestniczyło N=243 osoby, w tym N=150 kobiet, co stanowiło 61,73% badanej próby (Rys. 5.1).

Poniższy wykres pokazuje przedziały zarobków w grupie badanej (Rys 5.2). Najwięcej, bo 24,44% osób badanych zarabia pomiędzy 2501 a 3500 zł brutto miesięcznie. Najmniej liczna grupa 2,22%, to osoby zarabiające najniżej na skali, to jest poniżej 1500 zł.

Ponad 80% posiada wykształcenie wyższe, 12% niepełne wyższe, a 8% średnie. Ponad jedna trzecia to osoby zamężne, a także posiadające dzieci. Ponad połowa rodziców (51,3%) ma jedno dziecko, a 37,5% dwoje dzieci.

• Narzędzia badawcze

W celu weryfikacji hipotez posłużono się ankietą własnej konstrukcji, kwestionariuszem do mierzenia motywu osiągnięć Widerszal – Bazyl, skalą oceny sprawczości i wspólnotowości Wojciszke, skalą samooceny Rosenberga, skalą CSWS oraz Drabiną Cantrila.

• Ankieta

Ankieta została skonstruowana przez autora. Na początku został wyjaśniony cel badania, badany otrzymał informację na temat sposobu wypełniania ankiety oraz o jej anonimowości.

Na pierwszej stronie ankiety badani zostali zapytani o płeć, wiek, wykształcenie, stan cywilny, dzieci i ich liczba. Zapytano również o wykonywane stanowisko oraz wysokość zarobków.

• Kwestionariusz do mierzenia motywu osiągnięć Widerszal – Bazyl

Kwestionariusz powstał jako próba opracowania metody do badania podobnego konstruktu jak mierzone projekcyjnie nasilenie motywacji osiągnięć. Pierwsze metody zostały stworzone przez Murraya (1933), kolejne przez McClellanda (1953) oraz Atkinsona. Dodatkowo kwestionariusz ten został stworzony na potrzeby mierzenia nasilenia motywu osiągnięć niezależnie od dziedziny, w jakiej ten motyw występuje.

W kwestionariuszu wyróżniono 20 pytań. Oto kilka z nich:

• Gdy chcę osiągnąć jakiś cel, który uważam za łatwy do osiągnięcia, a w trakcie dążenia do niego odnoszę niepowodzenia:

1. Moje zaangażowanie w osiągnięcie celu wzrasta,
2. Moja zaangażowanie w osiągnięcie celu maleje,
3. Moje zaangażowanie utrzymuje się na tym samym poziomie.

• Czas dłuży mi się:

1. Bardzo rzadko
2. Rzadko
3. Czasami

• Uważam się za osobę:

1. Bardzo ambitną
2. Ambitną
3. Przeciętnie ambitną
4. Mało ambitną
5. Raczej nie ambitną

Pytania mają charakter pytań zamkniętych, składają się z 2 – 5 odpowiedzi. Najmniejsza liczba punktów do otrzymania za jedno pytanie to 1 (niska motywacja osiągnięć) a maksymalna to 5 (wysoka motywacja osiągnięć).

Korelacja Pearsona tego kwestionariusza z metodą projekcyjną McClellanda z 1958 roku wynosiła r = ,49. (Widerszal – Bazyl, 1978).

• Skala oceny sprawczości i wspólnotowości

Narzędzie stworzone przez Wojciszke (2009), służące do mierzenia orientacji sprawczej i wspólnotowej. Oryginalnie składa się z dwóch skal: Skali Sprawczości oraz Skali Wspólnotowości w dwóch wersjach: umiarkowanej i niepohamowanej. W badaniu została wykorzystana wersja umiarkowania.

Narzędzie składa się z 30 stwierdzeń. Badani oceniają na skali od 1 do 7 jak bardzo zgadzają się bądź nie z podanymi stwierdzeniami. 15 dotyczy skali sprawczej, 15 skali wspólnotowości.

Trafność wewnętrzna skali mierzona alfą Cronbacha wynosi ,92 dla skali wspólnotowości oraz ,90 dla skali sprawczości. Wyniki sumuje się osobno dla dwóch skal (Wojciszke, Szlendak, 2010).

• Skala samooceny Rosenberga

Kwestionariusz służy do badania ogólnego poziomu samooceny w adaptacji Dzwonkowskiej, Lachowicz-Tabaczek i Łaguny z 2008 roku. Skala jednowymiarowa, dzięki której możemy zmierzyć ogólny poziom samooceny rozumianej jako względnie stała, pozytywna lub negatywna dyspozycja wobec Ja.

Skala posiada 10 stwierdzeń, na które badany odpowiada jak bardzo zgadza się lub nie z podanym stwierdzeniem posługując się do tego czterostopniową skalą.

Skala posiada dość wysoką zgodność wewnętrzną – alfa Cronbacha waha się od ,81 do ,83^[2]. Wskaźnik stabilności narzędzia wynosił ,50 dla pomiarów z odstępem roku i ,83 dla pomiarów z tygodniowym odstępem. Skala wykazuje też wysoką trafność. Normy stenowe opracowano na podstawie próby 1579 osobowej.

• Skala CSWS

Skala opracowana na podstawie „Contingencies of Self-Worth Scale” Crocker i Wolfe. Adaptacja do polskiej wersji została dokonana przez Zawadzką, Szabowską-Walaszczyk oraz Wojtaś.

Skala składa się z 35 stwierdzeń. Badany zaznacza na skali od 1 – zdecydowanie się nie zgadzam do 7 – zdecydowanie się zgadzam jak dane stwierdzenie do niego pasuje.

Kwestionariusz składa się z 5 czynników. Każdy z nich cechuje się wysoką rzetelnością. Rywalizacja i osiągnięcia akademickie a Cronbacha = ,86; Boża miłość a= ,96; Opinia innych a =,78; Moralność a = ,85 oraz Wsparcie rodziny a = ,78^[3].

• Drabina Cantrila

Drabina Cantrila jest skalą mierzącą jakość życia stworzoną przez Cantrila w 1965 roku. Ma graficzną postać drabiny ze stopniami od 0 do 10, gdzie 0 to najgorsze a 10 najlepsze życie, jakie może być. Osoba badana zaznacza na skali jakie jest jej obecne życie, a następnie dopisuje poniżej, jak na skali będzie wyglądało jego życie za 5 lat. Dokonując drugiego pomiaru po miesiącu i dwóch miesiącach współczynnik stałości wyniósł kolejno ,41 oraz ,32 (Larsen i In, 1985 za: Czapiński, 1994). Odraczając drugi pomiar o dwa lata współczynnik stałości wyniósł ,65 (Palmore, Kivett, 1977 za: Czapiński, 1994).

• Wyniki badań

Obliczenia statystyczne zostały wykonane przy pomocy programu IBM SPSS Statistics v. 20.

Hipoteza 1: Istnieje dodatnia korelacja między dobrostanem psychicznym a motywacją osiągnięć.

W celu sprawdzenia tej hipotezy zostały przeprowadzone analizy korelacji Pearsona zmiennej zależnej z dwiema zmiennymi niezależnymi – samooceną oraz samopoczuciem. Uzyskano dwie istotne korelacje: Samoocenę r = ,268; p < ,001 oraz Samopoczucie r = ,180; p = ,008 (Tabela 5.1).

Tabela 5.1

Korelacja Pearsona motywacji osiągnięć z samooceną i samopoczuciem

	R	p	N
Samoocena	,268	,000	217
Samopoczucie	,180	,008	177

Źródło: Opracowanie własne.

Hipoteza potwierdziła się, co oznacza że istnieje zależnośc między dobrostanem psychicznym a motywacją osiągnięć.

Hipoteza 2: Istnieją istotne zależności między wartościami Ja a motywacją osiągnięć.

Aby zweryfikować tę hipotezę przeprowadzono analizę korelacji Pearsona, która nie wykazała żadnych istotnych wyników. W celu głębszej weryfikacji dokonano analizy regresji liniowej metodą eliminacji wstecz (Tabela 5.2).

Tabela 5.2

Podsumowanie modelu regresji liniowej metodą eliminacji wstecznej dla czynników psychologicznych

Model	R	R-kwadrat	Skorygowane R-kwadrat	Błąd standardowy oszacowania
					Zmiana R-kwadrat	F zmiany	df1	df2	Istotność F zmiany
1	,423a	,179	,133	6,50085	,179	3,919	9	162	,000
2	,423b	,179	,138	6,48089	,000	,001	1	162	,980
3	,423c	,179	,144	6,46158	,000	,024	1	163	,877
4	,422d	,178	,149	6,44315	,000	,060	1	164	,807
5	,418e	,174	,150	6,43896	-,004	,784	1	165	,377
6	,412f	,170	,150	6,43819	-,005	,960	1	166	,329
7	,401g	,161	,146	6,45235	-,009	1,740	1	167	,189
8	,385h	,148	,138	6,48322	-,013	2,621	1	168	,107
a. Predyktory: (Stała), CantrilSrednia, WartoscBozamilosc, WartoscRywalizacja, Wspolnotowosc, WartoscOpiniainnych, WartoscMoralnosc, Sprawczosc, WartoscRodzina, Samoocena
b. Predyktory: (Stała), CantrilSrednia, WartoscBozamilosc, Wspolnotowosc, WartoscOpiniainnych, WartoscMoralnosc, Sprawczosc, WartoscRodzina, Samoocena
c. Predyktory: (Stała), CantrilSrednia, Wspolnotowosc, WartoscOpiniainnych, WartoscMoralnosc, Sprawczosc, WartoscRodzina, Samoocena
d. Predyktory: (Stała), Wspolnotowosc, WartoscOpiniainnych, WartoscMoralnosc, Sprawczosc, WartoscRodzina, Samoocena
e. Predyktory: (Stała), Wspolnotowosc, WartoscMoralnosc, Sprawczosc, WartoscRodzina, Samoocena
f. Predyktory: (Stała), Wspolnotowosc, Sprawczosc, WartoscRodzina, Samoocena
g. Predyktory: (Stała), Sprawczosc, WartoscRodzina, Samoocena
h. Predyktory: (Stała), Sprawczosc, WartoscRodzina
i. Zmienna zależna: MotywSuma

Źródło: opracowanie własne.

Okazało się, że model wyjaśnia blisko 15% kształtowania się motywacji osiągnięć (R-kwadrat = ,148; SEM = 6,48) poprzez sprawczość oraz wartość, jaką jest rodzina.

Hipoteza nie potwierdziła się, co oznacza że nie istnieją istotne zależności między wartościami Ja a motywacją osiągnięć.

Hipoteza 3: Istnieje dodatnia zależność między postawą sprawczą a motywacją osiągnięć.

Analiza regresji liniowej metodą eliminacji wstecznej wyłoniła dwa czynniki, z których jeden jest istotny, a drugi na granicy istotności: Wartość jaką jest rodzina z p=,075 oraz Sprawczość z p < ,001. Korelacje części dla powyższych czynników to r = -,127 dla Wartości jaką jest rodzina oraz r = ,376 dla Sprawczości (Tabela 5.3).

Tabela 5.3

Wyszczególnione współczynniki psychologiczne modelu regresji liniowej metodą eliminacji wstecznej

Model		Współczynniki niestandaryzowane		Współczynniki standaryzowane	t	Istotność	Korelacje
		B	Błąd standardowy	Beta			Rzędu zerowego	Cząstkowa	Częściowe (semicząstkowe)
8	(Stała)	54,738	5,139		10,651	,000
	WartoscRodzina	-,396	,221	-,128	-1,789	,075	-,080	-,136	-,127
	Sprawczosc	3,525	,665	,379	5,299	,000	,363	,377	,376

 

Źródło: opracowanie własne.

Jeżeli w kwestionariuszu wzrośnie wynik Wartości Rodziny o jeden punkt, to motywacja osiągnięć zmaleje o ,396 punktu (plus minus błąd standardowy = ,221). W przypadku wzrostu Sprawczości motywacja osiągnięć również wzrośnie o 3,55 punktu (plus minus ,665).

W wyniku badań można stwierdzić, że motywację osiągnięć można przewidywać na podstawie Modelu Y = 54,738 + 3,525 x [wynik Sprawczości] – ,396 x [wynik Wartości Rodziny].

Zależność zmiennej jaką jest motywacja osiągnięć z wartością rodziny oraz sprawczością obrazują wykresy cząstkowe

Histogram obrazuje rozkład zbliżony do normalnego dla analizowanych czynników psychologicznych (Rys. 5.5).

Rys. 5.5 Histogram modelu regresji liniowej dla czynników psychologicznych

Źródło: opracowanie własne.

Hipoteza potwierdziła się, co oznacza że istnieje zależność między postawą sprawczą a motywacją osiągnięć.

Hipoteza 4: Istnieje ujemna lub brak zależności między postawą wspólnotową a motywacją osiągnięć.

W celu weryfikacji tej hipotezy dokonano analizy korelacji Pearsona zmiennej jaką jest wspólnotowość ze zmienną zależną. Analiza wykazała, że korelacja jest nieistotna statystycznie.

Również za pomocą regresji liniowej metodą eliminacji wstecz zostały zweryfikowane zmienne socjodemograficzne (Tabela 5.4).

Tabela 5.4

Podsumowanie modelu regresji liniowej metodą eliminacji wstecznej dla czynników socjodemograficznych

Model	R	R-kwadrat	Skorygowane R-kwadrat	Błąd standardowy oszacowania	Statystyki zmiany
					Zmiana R-kwadrat	F zmiany	df1	df2	Istotność F zmiany
1	,436a	,190	,044	6,31741	,190	1,300	9	50	,260
2	,434b	,188	,061	6,25992	-,001	,076	1	50	,784
3	,431c	,185	,076	6,21110	-,003	,192	1	51	,663
4	,426d	,181	,089	6,16739	-,004	,257	1	52	,615
5	,411e	,169	,092	6,15616	-,012	,803	1	53	,374
6	,395f	,156	,095	6,14699	-,013	,836	1	54	,364
7	,350g	,122	,075	6,21218	-,034	2,194	1	55	,144
8	,296h	,088	,056	6,27850	-,035	2,223	1	56	,142
9	,264i	,070	,054	6,28432	-,018	1,108	1	57	,297
a. Predyktory: (Stała), wyszarobkow, stancywilny, przedsiebiorstwo, dzieci, wiek, plec, wyksztalcenie, stanowisko, liczbadzieci
b. Predyktory: (Stała), wyszarobkow, stancywilny, dzieci, wiek, plec, wyksztalcenie, stanowisko, liczbadzieci
c. Predyktory: (Stała), wyszarobkow, stancywilny, wiek, plec, wyksztalcenie, stanowisko, liczbadzieci
d. Predyktory: (Stała), wyszarobkow, wiek, plec, wyksztalcenie, stanowisko, liczbadzieci
e. Predyktory: (Stała), wyszarobkow, wiek, wyksztalcenie, stanowisko, liczbadzieci
f. Predyktory: (Stała), wyszarobkow, wiek, stanowisko, liczba dzieci
g. Predyktory: (Stała), wyszarobkow, wiek, liczba dzieci
h. Predyktory: (Stała), wyszarobkow, liczba dzieci
i. Predyktory: (Stała), wyszarobkow
j. Zmienna zależna: MotywSuma

Źródło: opracowanie własne.

Jedynym wyszczególnionym czynnikiem zostało wynagrodzenie. W celu pogłębienia analizy dokonano regresji liniowej jedynie dla tej zmiennej (Tabela 5.5).

Tabela 5.5

Analiza regresji liniowej dla wynagrodzenia

Model		Współczynniki niestandaryzowane		Współczynniki standaryzowane	t	Istotność	Korelacje
		B	Błąd standardowy	Beta			Rzędu zerowego	Cząstkowa	Częściowe (semicząstkowe)
9	(Stała)	60,558	2,413		25,100	,000
	wyszarobkow	1,005	,482	,264	2,087	,041	,264	,264	,264

 

Źródło: opracowanie własne

Wynagrodzenie wyjaśnia w 4% motywacji osiągnięć (R-kwadrat = ,039). Korelacja części wynosi r = ,20 i jest istotna na poziomie p = ,004

Poniżej znajduje się wykres obrazujący zależność motywacji osiągnięć oraz wynagrodzenia (Rys. 5.6).

Rys. 5.6 Wykres rozrzutu dla wynagrodzenia

Źródło: opracowanie własne

Hipoteza się potwierdziła, co oznacza że istnieje brak zależności między postawą wspólnotową a motywacją osiągnięć.

Hipoteza 5: Istnieją istotne różnice między płciami w zakresie motywacji osiągnięć, dobrostanu psychicznego, wartości Ja, sprawczości oraz wspólnotowości.

W celu zweryfikowania tej hipotezy wykonano test t dla prób niezależnych (Tabela 5.6).

Tabela 5.6

Istotne różnice średnich wykazane testem t dla prób niezależnych

	M dla kobiet	M dla mężczyzn	p
Wspólnotowość	5,58	5,18	< ,001
Wartość Rodziny	19,27	18,18	,001
Wartość Moralność	23,81	22,53	,010
Motywacja Osiągnięć	64,49	66,57	,033

Źródło: opracowanie własne.

Wykazano istotne różnice między płciami. Kobiety osiągają wyższe wyniki we wspólnotowości, wartości rodziny oraz moralności, a mężczyźni w motywacji osiągnięć. Wyniki te zostaną szerzej omówione w następnym rozdziale.

Hipoteza potwierdziła się, co oznacza że istnieją istotne różnice między płciami w zakresie motywacji osiągnięć, dobrostanu psychicznego, wartości Ja, sprawczości oraz wspólnotowości.

• Dyskusja wyników

Hipoteza 1: Istnieje dodatnia korelacja między dobrostanem psychicznym a motywacją osiągnięć.

Wynik zarówno samooceny jak i samopoczucia koreluje istotnie z motywacją osiągnięć. Może to wynikać z tego, że osiągane przez ludzi sukcesy zawodowe jak i pozazawodowe wpływają pozytywnie na opinię o sobie i generalnie wpływają na zwiększone zadowolenie z życia poprzez zmniejszenie dystansu między Ja realnym a Ja idealnym. Wyniki przeprowadzonej analizy pokrywają się z badaniami Cassidy’ego (2000), który w swoich badaniach wykazał zależność między kompetytywnością, czy czynnikiem mistrzostwa ze zwiększonym dobrostanem oraz ocenianym przez siebie stanem zdrowia. Również dwa z czterech elementów motywacji osiągnięć dodatnio korelowały z dobrostanem i ocenianym przez siebie stanem zdrowia. Te czynniki to aspiracja do osiągnięcia wyższego statusu oraz dominacja. Zatem można stwierdzić, że hipoteza się potwierdziła, co oznacza że istnieje zależnośc między dobrostanem psychicznym a motywacją osiągnięć.

Hipoteza 2: Istnieją istotne zależności między wartościami Ja a motywacją osiągnięć.

Biorąc pod uwagę to, że analiza statystyczna nie wykazała istotnych zależności między wartościami Ja a motywacją osiągnięć, można stwierdzić, że hipoteza nie potwierdziła się. Jest to dość zaskakujący wynik, ponieważ można byłoby przypuszczać, że motywacja osiągnięć może być związana na przykład z rywalizacją. Możliwe, że jest to wynikiem uwarunkowania kulturowego, mianowicie w Polsce ze względu na przemiany ustrojowe oraz zwiększenie możliwości zawodowych motywacja osiągnięć może być istotna niezależnie od wyznawanych wartości. Jeden wynik znalazł się na granicy istotności p  = ,075, a jest to wartość rodziny. Ujemna korelacja jest raczej na poziomie tendencji, zatem prawdopodobnie istnieją inne czynniki, które lepiej wyjaśniają motywację osiągnięć. Powołując się na artykuł Newsweeka („Elastyczne godziny pracy? W Polsce to niemożliwe”, 2015) w którym można przeczytać, że Holandia jako kraj najlepiej przystosowany do elastycznych godzin pracy pokazuje nam minusy takiej formy zatrudnienia. Osoby, które pracują na zmniejszonym etacie mają wyraźnie zmniejszoną możliwość awansu na wyższe (szczególnie kierownicze) stanowiska. Można zauważyć, że rzeczywiście skupienie się na rodzinie może obniżyć nasze sukcesy zawodowe i odwrotnie – im bardziej skupiamy się na odniesieniu sukcesu na polu zawodowym, tym mniej czasu poświęcimy go naszej rodzinie. Jest to dość istotny wynik biorąc pod uwagę zagadnienie rodziny a pracy oraz wskazanie przez Newsweeka na to, że Polska jest na końcu listy krajów pozwalających na elastyczne zatrudnienie, co może wpływać na relacje rodzinne. Kossek i współpracownicy (2014) wskazują na związek konfliktu praca-rodzina z takimi czynnikami jak ilość, jakość, długość snu, a nawet przypadki bezsenności, pokazuje to zatem istotność zadbania o relacje między rodziną a pracą. Badania Allen i współpracowników (2000), a także Smith i współpracowników (2002) wskazują na to, że jakość zarówno sfery zawodowej oraz pozazawodowej ulega obniżeniu w sytuacji konfliktu tych dwóch czynników. Wynika to z braku możliwości odseparowania tych dwóch czynników. Prowadzi to do ich ciągłego, wzajemnego przenikania się w zakresie postaw, emocji oraz ról, co potwierdza Duxbury i Higgins (2001).

Hipoteza 3: Istnieje dodatnia zależność między postawą sprawczą a motywacją osiągnięć.

Wyniki pokazują istotną korelację między motywacją osiągnięć i sprawczością. Może to wiązać się z kulturą indywidualistyczną, która skupiona jest na jednostce i jej dokonaniach, a więc skupienie się na swojej sprawczości utrzymuje nas w konstrukcie indywidualizmu, a więc pozwala się skupić na naszych osiągnięciach. Wojciszke (2009) wykazał zalezność między sprawczością i poczuciem kompetencji. Hipoteza potwierdziła się, co oznacza że istnieje zależność między postawą sprawczą a motywacją osiągnięć.

Hipoteza 4: Istnieje ujemna lub brak zależności między postawą wspólnotową a motywacją osiągnięć.

W badaniu nie wykazano istotnego związku między motywacją osiągnięć a postawą wspólnotową. Może to wynikać z tego, że niewiele jest aspektów mogących łączyć dwa tak różne konstrukty, jakimi jest motywacja osiągnięć (która zdecydowanie bardziej łączy się ze sprawczością) i wspólnotowość.

Wracając do definicji wspólnotowości, która mówi o koncentracji na człowieku jako części większego organizmu, który dąży do integracji z innymi poprzez troskę i współpracę. Jak widać nie ma tu miejsca na indywidualne osiągnięcia. Wojciszke (2009) w swoich badaniach wykazał brak związku między przekonaniem o własnej kompetencji a postawą wspólnotową. Hipoteza się potwierdziła, co oznacza że istnieje brak zależności między postawą wspólnotową a motywacją osiągnięć.

Hipoteza 5: Istnieją istotne różnice między płciami w zakresie motywacji osiągnięć, dobrostanu psychicznego, wartości Ja, sprawczości oraz wspólnotowości.

Analiza statystyczna wykazała, że kobiety są bardziej wspólnotowe od mężczyzn. Może to wiązać się z tym, że kobiety zazwyczaj bardziej skupiają się na relacjach z innymi, a mężczyźni skupieni są bardziej na rywalizacji, co opisał Cieciuch (2013) mówiąc o tym, że kobiety preferują wartość przekraczania siebie, a mężczyźni bardziej umacniania siebie. Dodatkowo wykazał, że mężczyźni preferowali władzę w większym stopniu niż kobiety. Preferencje mężczyzn w zakresie władzy oraz jak wykazał Wojciszke (2009), w sprawczości, mogą wyjaśniać wyższy wynik w motywacji osiągnięć w tej grupie. Preferencje kobiet do skupiania się na relacjach z innymi oraz na zachowawczości może być wyjaśnieniem wyższego wyniku w czynniku jakim jest moralność. Skupiając się na relacjach z innymi można przykuwać większą uwagę do poprawności zachowań obserwowanych osób. Wojciszke (2009) wykazał, że kobiety osiągają wyższy wynik w postawie wspólnotowej. Wspólnotowość w relacjach z innymi wiąże się z przywiązywaniem większej wagi do oceny cudzej moralności, niż sprawczości. Hipoteza potwierdziła się, co oznacza że istnieją istotne różnice między płciami w zakresie motywacji osiągnięć, dobrostanu psychicznego, wartości Ja, sprawczości oraz wspólnotowości.

PODSUMOWANIE

W powyższej pracy została opisana zmienna jaką jest motywacja osiągnięć oraz  czynniki takie jak dobrostan psychiczny, wartości Ja, sprawczość oraz wspólnotowość. Następnie przedstawione zostały wyniki badań weryfikujące zależności między wyżej wymienionymi zmiennymi.

Praca jest próbą odpowiedzi na pytanie: czy i jaka istnieje zależność między dobrostanem psychicznym, wartościami Ja, sprawczością i wspólnotowością a motywacją osiągnięć wśród pracowników korporacji średniego szczebla.

Badanie zostało przeprowadzone w styczniu i lutym 2015 roku wśród pracowników średniego szczebla w gdańskich korporacjach. Celem jest poznanie zależności między motywacją osiągnięć a pozostałymi czynnikami. Głębsze poznanie tego obszaru pozwoli na zwiększenie możliwość wpływu na motywację pracowników oraz usprawni proces selekcji i rekrutacji.

Do zbadania powyższych zmiennych posłużono się ankietą własnego autorstwa, mierzącą zmienne socjodemograficzne takie jak wykształcenie, wiek, stan cywilny, liczba dzieci, stanowisko, wynagrodzenie i rozmiar zakładu pracy. Pozostałe zmienne zostały zmierzone odpowiednimi dla nich kwestionariuszami.

Potwierdzone zostały 4 hipotezy.

Motywacja osiągnięć koreluje dodatnio z dobrostanem psychicznym, to znaczy aby zwiększyć dobrostan jednostki warto odnosić sukcesy. Wynik jest zgodny z badaniami Cassidy’ego (2000), w których opisano zależność między dobrostanem psychicznym, subiektywnie opisywanym stanem zdrowia a takimi czynnikami jak kompetytywność, poziom mistrzostwa oraz poziom aspiracji do wyższego statusu.

Wartość jaką jest rodzina może mieć istotny wpływ na motywację osiągnięć, jednak wpływ ten jest ujemny. Wskazuje to na dwuwymiarowość zagadnienia rodziny a pracy. Im więcej skupiamy się na pracy, tym mniej czasu poświęcamy rodzinie i odwrotnie. Potwierdza to artykuł w Newsweeku dotyczący elastyczności godzin pracy.

Postawa sprawcza dodatnio koreluje z motywacją osiągnięć. Skupienie się na sobie w znaczącym stopniu kieruje naszą uwagę na sukcesy i osiągnięcia. Potwierdzają to liczne badania Wojciszke (2009).

Jednak w zaprojektowanym badaniu postawa wspólnotowa nie wiąże się w ogóle z motywacją osiągnięć. Są to dwa zupełnie różne konstrukty. Wspólnotowość to wymiar, który skupia się na współpracy i trosce z innymi, a indywidualne osiągnięcia nie wchodzą w jej definicję. Zatem brak korelacji jest spójnym wynikiem, podobnym do wyników badań Wojciszke (2009).

Różnice płciowe wykazały, że kobiety mają wyższy poziom wspólnotowości, moralności, rodziny jako wartości natomiast mężczyźni osiągają wyższy wynik w czynniku jakim jest motywacja osiągnięć. Wynik ten potwierdzają badania Cieciucha (2013), w których stwierdza większy pozytywny stosunek do władzy u mężczyzn w wieku 24 lat, oraz badania Wojciszke dotyczące sprawczości i wspólnotowości, które wskazują na wyższy poziom wspólnotowości u kobiet (2009).

Model Y, który powstał w wyniku analizy regresji pozwala z pewną dokładnością przewidywać poziom motywacji osiągnięć na podstawie czynników takich jak sprawczość i wartość rodziny. Dzięki temu może być pomocny zarówno podczas rekrutacji i selekcji, w celu wyselekcjonowania pracowników wykazujących się wyższą motywacją osiągnięć, a także może przysłużyć się stworzeniu bardziej trafnego systemu motywacji pracowników.

W pracy udzielono odpowiedzi na postawione pytanie badawcze oraz został stworzony model, który pozwala lepiej przewidywać poziom motywacji osiągnięć.

W przyszłych badaniach autor chciałby się skupić na rozszerzeniu badań w zakresie związku motywacji osiągnięć z wartościami Ja, ponieważ przedstawione powyżej wyniki badań nie pozwoliły w większym stopniu wyjaśnić tych zależności.

BIBLIOGRAFIA

Allen, T.D., Herst. D.E.L., Bruck, C.S. i Sutton, M., (2000). Consequences associated with work-to-family conflict: a review and agenda for future research. Journal of Occupational Health Psychology, 5, 278-308.

Ashby, F.G., Turken, U., Isen, A.M., (1999). Psychological review, 1 July, 529-550.

Argyle, M., (1987), Psychology of Happiness, Methuen.

Bandura, A., (1977). Social Learning Theory. Oxford, Prentice-Hall.

Baryła, W., Wojciszke, B., (2006). Perpsektywa sprawcy i biorcy w spostrzeganiu siebie i innych. Psychologia społeczna, 01, 9 – 32.

Cassidy, T., (2000). Wellbeing in motivation of achievements – Social background, achievement motivation, optimism and health: a longitudinal study, Counselling psychology quarterly, vol. 13, no. 4 , 2000, 399-412.

Cieciuch, J.,  (2013). Kształtowanie się systemu wartości od dzieciństwa do wczesnej dorosłości.  Wydawnictwo Liberi Libri.

Crain, T.L., Hammer, L.B., Bodner, T., Kossek, E.E., Moen, P., Lilienthal, R., (2014). Work–Family Conflict, Family-Supportive Supervisor Behaviors (FSSB), and Sleep Outcomes, Journal of Occupational Health Psychology 2014, Vol. 19, No. 2, 155-167

Crocker, J., Luthanen, K.,R., Cooper, L., M., Bouvrette, A. (2003). Contingencies of Self-Worth in College Students: Theory and Measurement, Journal of Personality and Social Psychology, 2003, Vol. 85, No. 5, 894–908.

Crocker, J., Wolfe C.T., (2001). Contingencies of Self-Worth. Psychological Review, Vol. 108, No. 3, s. 539-623.

Csikszentmihalyi, M., (1990). Flow: The Psychology of Optimal Experience, New York: Harper and Row.

Czapiński, J., (1994). Psychologia szczęścia, Pracownia Testów Psychologicznych

Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa.

Czapiński, J., (2004). Psychologia pozytywna, Warszawa, PWN.

Dąbrowski, K., (1979). Zdrowie psychiczne, Warszawa, PWN.

Duxbury, L.E. i Higgins, C.A., (2001). Work-life balance in the new millennium: Where are we? Where do we need go? Ottawa: Canadian Policy Research Networks, Inc.

Higgins, E. T., (1987). Self-Discrepancy: A Theory Relating Self And Affect, Psychological Review 1987, Vol. 94, No .3, 319-340.

Hofstede, G., (2000). Kultury i organizacje, PWE, Warszawa.

Konstańczak, S., (2001). Internalizacja Wartości Moralnych, Pomorska Akademia Pedagogiczna, Słupsk.

Karatzias, A., Chouliara, Z., Power, K., Swanson, V., (2006). Predicting general well-being from self-esteem and affectivity: An exploratory study with Scottish adolescents, Quality of Life Research 15: 1143-1151.

Liem, D.A., Nie, Y. (2008). Values, achievement goals, and individual-oriented and social-oriented achievement motivations among Chinese and Indonesian secondary school students, International journal of psychology, 43 (5), 898-903.

Łukaszewski, W., (1999). Motywacja w najważniejszych systemach teoretycznych. W:  Strelau J., (1999). Psychologia Podręcznik Akademicki Tom 2, GWP, Sopot.

Mathieu A., Pousa C., (2010). Sales Manager’s Motivation to Coach Salespeople: an exploration using expectancy theory, International Journal of Evidence Based Coaching and Mentoring Vol. 8, No. 1, February 2010, 34–50.

Nieckarz, Z., (2011). Psychologia motywacji w organizacji, Difin, Warszawa.

Pawlica, J., (1973). O konfliktach i postawach moralnych, Wydawnictwo Literackie, Warszawa.

Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent child, Princeton, University Press.

Royle, T. M., Hall, T. A., (2012). The relationship between McClelland’s theory of needs, feeling individually accountable, and informal accountability for others, International journal of management and marketing research Vol. 5, Number 1, 21-42.

Scheler, M., (1913). Der Formalismus in der Ethik und die materiale Wertethik. Teil 1. “Jahrbuch fur Philosophie und phanomenologische Forschung” (I), 120-125.

Schwartz, S.H., (1992). Universals in the content of values: Theoretical advances and empirical test in 20 countries. Advances in Experimental Social Psychology, 25, 1-65.

Seligman, M., (2002).  Authentic Happiness: Using the New Positive Psychology to Realize Your Potential for Lasting Fulfillment, Free Press, New York.

Sheldon, K. M., Ryan, R., & Reis, H. T. (1996). What makes for a good day? Competence and autonomy in the day and in the person, Personality and Social Psychology Bulletin, 22, 1270-1279.

Smith, A., Johal, S., Wadsworth, E., Davey Smith, G. i Peters, T. (2002). The scale of occupational stress: The Bristol Stress and Health Study. London: HSE.

Strack, F., Argyle, M., Schwarz, N., (1991). Subjective Well-being, An interdisciplinary Perspective, Pergamon Press.

Strage, A., (1997). Agency, communion and achievement motivation. Adolescence. Summer 97, Vol. 32, Issue 126, 299-313.

Tatarkiewicz, W.,  (1962). O szczęściu, Warszawa, PWN.

Tellegen, A., Lykken, D., Bouchard, J. T. Jr., Wilcox, J. K., Segal, L. N., Rich, S., (1988). Journal of Personality and Social Psychology Vol. 54, No. 6, 1031-1039.

Widerszal-Bazyl, M., (1978). Kwestionariusz do mierzenia motywu osiągnięć. Przegląd psychologiczny, 21,(2), 356-366.

Wojciszke, B., (2009). Sprawczość i wspólnotowość, GWP, Sopot.

Wojciszke, B., Szlendak, A.M., (2010). Skale do pomiaru orientacji sprawczej i wspólnotowej, Psychologia Społeczna 2010 tom 5 1( 13), 57-70.

Wojdyło K., (2007). Model integracyjny motywacji osiągnięć (MIMO), Nowiny Psychologiczne 4, 25-45.

Zawadzka, A.M., (2014). Wartości, cele i dobrostan w kulturze konsumpcji. W: Zawadzka, A.M., Niesiobędzka, M., Godlewska-Werner, D., (2014). Kultura konsumpcji – wartości, cele, dobrostan. Liberi Libri, Warszawa.

[1] Źródło: http://motywowanie-pracownikow.eprace.edu.pl/532,Teorie_wzmocnienia.html [Dostęp: 02.06.2015]

[2] Źródło: http://www.practest.com.pl/ses-skala-samooceny-rosenberga.

[3] Źródło: Wykład w ramach konferencji ASPE 2014: „Jak postawy wobec pracy tłumaczone są przez obszary zależności wartości Ja, gotowość do samonaprawy i odczuwany stres” (M. Wojtaś, A. M. Zawadzka).