Analiza moderowanej mediacji w badaniach psychologicznych na przykładzie badania zróżnicowanego znaczenia woli i poznania u osób z niską i wysoką kontrolą własnego działania.
Analiza moderowanej mediacji w badaniach psychologicznych – Wprowadzenie.
Widząc w jaki sposób ludzie dążą do realizacji swoich zamierzeń możemy dostrzec dwa jaskrawo różniące się style ich urzeczywistniania. Jedni osiągają je za sprawą silnej woli, a drudzy formułują plany skutecznego wcielania ich w życie. Tych pierwszych do działania wyraźnie pociąga sama chęć osiągnięcia celu, a drugich przybliża do niego dobra organizacja. We wpisie wskazujemy, że te sposoby działania wyraźnie zależą od poziomu sprawowania kontroli nad własnym zachowaniem. Osoby z wysokim poziomem kontroli swojego zachowania (zorientowane na działanie) urzeczywistniają swoją intencję głównie dlatego, że tego chcą. Za to osoby mające trudności z kontrolowaniem swojego zachowania (zorientowane na stan), w dążeniu do celu wspierają się planowaniem.
Znaczenie intencji i planowania jej wykonania w sytuacjach obniżonej kontroli nad zachowaniem
Analiza moderowanej mediacji w badaniach psychologicznych. Jak zakłada większość teorii społeczno-poznawczych, intencja do pożądanego zachowania się jest jego najlepszym predyktorem (Ajzen, 1985; Prochaska, Wright, & Velicer, 2008; Steinmetz, Knappstein, Ajzen, Schmidt, & Kabst, 2016). Wyjaśniają one dobrze siłę intencji, ale słabiej radzą sobie z przewidywaniem rzeczywistego działania z nią zgodnego (Schwarzer, 2008). Uwzględniają one tylko fakt, że intencja może się z czasem zmienić. Natomiast nie biorą one pod uwagę tego, że ludzie różnią się umiejętnością sprawowania kontroli nad intencjonalnym zachowaniem się w obliczu różnych trudności i barier. Pomimo jasno sformułowanej intencji zachowania się i silnej motywacji do jej wykonania, osoby często ją porzucają lub zachowują się z nią sprzecznie. Przyczyną niepowodzeń w realizacji intencji mogą być różnice indywidualne w kontroli działania, nieprzewidziane trudności, oddawanie się pokusom, lenistwo, a także brak psychicznej możliwości do działania w ogóle (Kuhl, 1984, 2000; Muraven, Tice, & Baumeister, 1998; Schwarzer, 2008). W obliczu takich trudności Kuhl (1981, 2000, 2001) wskazuje, że realizacja intencji musi być wspierana przez osobowościowy system kontroli własnego zachowania się. Bez jego aktywacji intencja do działania jest jedynie reprezentowana w pamięci, ale nie w zachowaniu (Goschke & Kuhl, 1993). Osoba myśli o zachowaniu jakie chce wykonać, ale brakuje jej możliwości do skoordynowanego nadzoru nad pożądanym jego wykonaniem. Jest to klasyczny przykład osłabionego sprawowania kontroli nad intencjonalnym zachowaniem się. Tę patową sytuację braku kontroli nad własnym działaniem Kuhl określa mianem orientacji na stan i podkreśla, że jest ona niepatologiczną formą depresji (1984).
Osoby zorientowane na stan (charakteryzowane przez obniżoną kontrolę działania) z mniejszym wigorem i łatwością realizują swoje intencje, niż osoby zorientowane na działanie (charakteryzowane przez podwyższoną kontrolę działania) (Kazén, Kuhl, & Leicht, 2014). Może się wydawać z pozoru, że osoby zorientowane na stan mogą gorzej sobie radzić z realizacją intencji zachowania się, a także z utrzymaniem nad nim kontroli. Niemniej wskazujemy, że istnieje jednak mechanizm, który wspiera te osoby w sprawowaniu kontroli nad wykonaniem intencji. Jest nim planowanie zachowania się. Ten umysłowy proces pomaga w skutecznym działaniu i realizacji intencji, również w obliczu trudności. Planowanie pozwala z pewnym wyprzedzeniem wykonać w pamięci mentalną symulację warunków, czasu i sposobu zachowania się w realnych warunkach. Wyjście ze wspomnianej orientacji na stan i przejście w stan działania może być wspierane poprzez formułowanie intencji właśnie w formie odpowiedniego planu. W literaturze planowanie jest mechanizmem psychologicznym definiowanym jako umiejętność implementacji intencji (Gollwitzer, 1999). Polega on na tym, że osoba układa plan działania w pamięci, który odnosi się do tego „Kiedy?”, „Jak?” oraz „Gdzie?” wykonać pożądane zachowanie. Sądzimy, że dzięki takiemu przygotowaniu, osoby z niskim poziomem kontroli działania mogą wykonać pożądane zachowanie na podobnym poziomie realizacji, co osoby z wysokim poziomem kontroli działania.
We wpisie prezentujemy wyniki dwóch badań kwestionariuszowych dotyczących pośredniczącej roli mechanizmu implementacji intencji w relacji między intencją do oszczędzania a prowadzeniem oszczędnościowego stylu życia i wysokością oszczędności wyrażonych w pieniądzach. W pierwszym badaniu założono, że sposób implementacji intencji jest wyraźnym mechanizmem pośredniczącym między intencją a zachowaniem oszczędnościowym. W drugim natomiast przewidywano, że dzięki tej formie planowania osoby zorientowane na stan mogą realizować swoją intencję do oszczędzania podobnie skutecznie jak osoby zorientowane na działanie. W przypadku osób zorientowanych na działanie, mechanizm ten ma też funkcjonalne znaczenie. Niemniej u nich, to siła samej intencji odgrywa kluczową rolę w zachowaniu prowadzącym do oszczędzania i posiadania oszczędności.
Nasze przewidywania
W naszym wpisie wspieramy hipotezę o zróżnicowanej wadze mechanizmu implementacji intencji dotyczącej realizacji zachowania u osób zorientowanych na stan i na działanie, a także wskazujemy komplementarność mechanizmów poznawczych i woli w kontekście intencjonalnych działań (Kuhl, 1985). Wykonaliśmy dwa podłużne badania kwestionariuszowe w których mierzyliśmy w dwóch punktach czasowych zmienne dotyczące nasilenia intencji do oszczędzania oraz jej implementacji (pierwszy punkt czasowy), a także zachowań oszczędnościowych i wysokości faktycznie oszczędzonych miesięcznie pieniędzy (drugi punkt czasowy). W niniejszej pracy mechanizm implementacji intencji skonceptualizowano jako element kontroli zachowania pośredniczącego między intencją do oszczędzania a oszczędnościowym stylem życia i wielkością miesięcznych oszczędności. W pierwszym badaniu zweryfikowano przewidywanie, że implementacja intencji do oszczędzania jest mechanizmem pośredniczącym między intencją a oszczędnościowym stylem życia (Bagozzi & Warshaw, 1990; Dholakia et al., 2016). W drugim badaniu powtórzono poprzedni wynik, a także zaobserwowano znaczne różnice pod względem sposobów realizacji intencji do oszczędzania i odkładania pieniędzyu osób zorientowanych na stan i działanie.
Badanie 1
Metoda,materiały i uczestnicy. Badanie przeprowadzono internetową wersją ankiety, które było wyświetlane studentom medycyny za pomocą usługi Facebook Ads. Zachętą do wypełnienia ankiety była możliwość wylosowania jednej z trzech nagród (telefonu, przenośnego głośnika i słuchawek). W badaniu wzięło udział 227 badanych (80% kobiet) w wieku M = 24.21; SD = 6.57. W pierwszym etapie badania mierzono intencję (Zamierzam oszczędzać pieniądze; Zamierzam zredukować ilość nieplanowanych zakupów; Zamierzam mieć duże oszczędności; Chcę utworzyć rezerwę pieniędzy), formy implementacji intencji (Wiem w jakich sytuacjach będę mógł/mogła zaoszczędzić; Jak organizować swoje życie i wydatki by zaoszczędzić; Wiem w jakich sytuacjach będę mógł/mogła oszczędzać; Jak planować swoje wydatki by coś zaoszczędzić; Jak zorganizować swoje życie by coś zaoszczędzić; Wiem kiedy i jak rozplanować wydatki by zaoszczędzić i normalnie żyć), zmienne demograficzne, a także dane kontaktowe w celu wzięcia udziału w drugim kroku badania. W drugim etapie badania (po 30 dniach) wysyłano badanym wiadomość mailową oraz SMS z linkiem do ankiety dotyczącej poziomu oszczędnościowego stylu życia (Mam duże oszczędności; Udaje mi się tworzyć rezerwę finansową; Moje życie jest tak zorganizowane, że żyję normalnie i oszczędzam; Tworze oszczędności, by poradzić sobie z przyszłymi wydatkami, Sumiennie staram się oszczędzać). Odpowiedzi na pozycje testowe mierzono na czterostopniowej skali „Nieprawda”, „Trochę nieprawda”, „Trochę prawda” oraz „Prawda”. Ocena współczynników dokładności pomiarowej AVE, Alfa Cronbacha i CR wykazała, że wskaźniki zmiennych w testowanym modelu charakteryzowały się akceptowalną dokładnością pomiaru. Wyniki przedstawia tabela nr 1.
Tabela nr 1
Właściwości pomiarowe wykorzystanych konstruktów w badaniu 1
| Study | Variable | R2 | ΔR2 | CR | α | AVE |
| 1/ N=227 | Intention | – | – | .73 | .67 | .42 |
| Implementation | .07 | .06 | .88 | .88 | .56 | |
| Saving | .37 | .37 | .88 | .88 | .59 | |
| Savings | – | – | – | – | – |
Analiza i wyniki. W celu analizy wyników przeprowadzono modelowanie równań strukturalnych metodą PLS w oprogramowaniu WarpPLS 6 (Kock, 2010). W analizie wykorzystano algorytm formowania wskaźników kompozytowego modelu pomiarowego Factor Based Type PTH1 (Kock, 2014). Metoda ta kontroluje w oszacowaniach relacji błąd pomiaru zmiennej latentnej na podstawie wartości współczynnika Alfy Cronbacha i nie narzuca konieczności utrzymania założenia o niezależności wskaźników tworzących zmienną latentną (Kock, 2015). Analiza współczynników dopasowania wykazała, że dane bardzo dobrze pasowały do skonceptualizowanego modelu ścieżkowego GoF = .34, a także modelu pomiarowego SRMR = .08, SMAR = .06 (Iacobucci, 2010; Tenenhaus & Esposito, 2005). Miary współliniowości nie wykazały wyraźnych korelacji mogących obciążać oszacowania modelu AVIF = 1.07, AFVIF = 1.40 (Kock & Lynn, 2012.). Miara paradoksu Simpsona nie wykazała, aby model miał inną przyczynowość niż przewidywana SPR = 1. Miary SPR = 1 i RSCR = 1 wskazały, że model był całkowicie wolny od statystycznej supresji (wartości oszacowanych współczynników ścieżkowych były podobne do wartości współczynników korelacji) i udziału ujemnej wariancji (Kock, 2016; Pearl, 2009). Analiza modelu wykazała, że intencja do oszczędzania istotnie wpływała na poziom oszczędnościowego stylu życia β = .33; p < .001 i implementacji intencji β = .25; p < .001, a implementacja intencji istotnie przewidywała poziom oszczędnościowego stylu życia β = .43; p < .001. W celu weryfikacji efektu pośredniczącego wykonano w tym samym programie analizę mediacji (Hayes, 2013). Wykazano istotny efekt pośredni dotyczący implementacji intencji, która istotnie zmniejszała bezpośrednią relację intencji z poziomem oszczędzania β= .11; p < .01. Wyniki przedstawia rysunek nr 1.
Rysunek nr 1.
Relacje intencji z jej implementacją i oszczędnościowym stylem życia.
Wnioski. Analiza modelu strukturalnego i współczynników rzetelności wykazała zadowalające właściwości statystyczne, które były podstawą do prawidłowego wnioskowania z danych. Dzięki analizie wykazano, że intencja do oszczędzania wiązała się z prowadzeniem oszczędnościowego stylu życia. Dowiedziono również, że relacja ta zachodzi dzięki mechanizmowi formułowania implementacji intencji do oszczędzania.
Badanie 2
Metoda,materiały i uczestnicy. Celem badania była replikacja efektu implementacji intencji w zakresie różnic indywidualnych pomiędzy grupą osób zorientowanych na stan i na działanie. Czynności badawcze i analityczne przeprowadzono prawie identycznie jak badaniu pierwszym. Wyjątkiem było wprowadzenie pomiaru różnic indywidualnych dot. kontroli działania według koncepcji Kuhla (1981), tj. i wymieniam je, a opisano je w teorii wcześniej. Wyszczególnił on trzy obszary, w których przejawiają się obserwowane różnice w zachowaniu. Pierwszym są sytuacje w których przy podejmowaniu decyzji można się wahać lub szybko przejść do działania (Decision-related action: orientation vs. hesitation – AOD). Drugim są sytuacje niepowodzeń po których można być zatroskanym i przejętym lub działać dalej i się nimi nie przejmować (Failure-related action: orientation vs. preoccupation – AOF). Ostatnim obszarem jest wykonywanie czynności podczas których jedni ludzie przejawiają roztargnienie i chwiejność zachowania w ich realizacji, a drudzy są całkowicie nimi pochłonięci (Performance-related action: orientation vs. volatility – AOP).
Pomiar powyższych obszarów kontroli działania wykonano testem ACS-90 (Kuhl, Beckmann, 1994). Skala ta mierzy orientacje na stan i działanie za pomocą wyboru jednej z dwóch treści dopełniających początek pozycji testowej. Odpowiedź A wskazuje orientację na stan, a B na działanie. AOD – przykładowe zdanie brzmi: „Kiedy wiem, że muszą coś szybko skończyć: odp. A. muszę się zmusić do działania; odp. B. łatwo mi się z tym uporać”; AOF – „Kiedy zgubię coś bardzo dla mnie cennego i nie mogę tego znaleźć: odp. A. trudno jest mi się skoncentrować na czymś innym; odp. B przestaję o tym myśleć po krótkiej chwili”; AOP – „Kiedy pracuję nad czymś ważnym dla mnie: odp. A. nadal lubię w międzyczasie zajmować się innymi rzeczami; odp. B wciąga mnie to tak bardzo, że jestem w stanie zajmować się tym przez długi czas. Uczestników drugiego etapu badania poproszono również o udzielenie odpowiedzi na pytanie: „Ile przeciętnie udaje Ci się miesięcznie zaoszczędzić pieniędzy? Wartość podaj w PLN”. Stanowiło to drugi rodzaj pomiaru zmiennej zależnej.
Analiza rzetelności wykazała, że skale AOF i AOD charakteryzowały się akceptowalną dokładnością pomiaru, odpowiednio wynosiły one α = .75 i α = .74, a skala AOP rzetelnością rzędu α = .56. W badaniu wzięło udział 516 badanych (83% kobiet) w wieku M = 23.83; SD = 5.16 (rozstęp 18-69). W celu klasyfikacji osób zorientowanych na stan i na działanie wykonano podział zsumowanych wskaźników pod względem mediany (Kazen, Kuhl, & Quirin, 2015). Wyniki właściwości pomiarowych wykorzystanych konstruktów przedstawia tabela nr 2.
Tabela nr 2
Właściowości pomiarowe wykorzystanych konstruktów w badaniu 2
| Study/N | Measure | Group | Variable | R2 | ΔR2 | CR | α | AVE |
| Study 2/ N=516 | Decision | State | Intention | – | – | .78 | .74 | .47 |
| Implementation | .22 | .22 | .90 | .90 | .60 | |||
| Saving | .39 | .38 | .87 | .86 | .56 | |||
| Savings | .07 | .06 | 1.00 | 1.00 | 1.00 | |||
| Action | Intention | – | – | .75 | .72 | .43 | ||
| Implementation | .14 | .14 | .87 | .87 | .53 | |||
| Saving | .51 | .50 | .83 | .83 | .49 | |||
| Savings | .07 | .06 | 1.00 | 1.00 | 1.00 | |||
| Failure | State | Intention | – | – | .78 | .74 | .48 | |
| Implementation | .19 | .19 | .91 | .91 | .64 | |||
| Saving | .47 | .46 | .88 | .87 | .59 | |||
| Savings | .09 | .08 | 1.00 | 1.00 | 1.00 | |||
| Action | Intention | – | – | .76 | .72 | .44 | ||
| Implementation | .19 | .19 | .88 | .88 | .56 | |||
| Saving | .42 | .41 | .84 | .84 | .51 | |||
| Savings | .04 | .03 | 1.00 | 1.00 | 1.00 | |||
| Performance | State | Intention | – | – | .79 | .75 | .48 | |
| Implementation | .23 | .23 | .90 | .90 | .61 | |||
| Saving | .39 | .38 | .86 | .86 | .56 | |||
| Savings | .06 | .05 | 1.00 | 1.00 | 1.00 | |||
| Action | Intention | – | – | .71 | .68 | .39 | ||
| Implementation | .08 | .08 | .87 | .87 | .53 | |||
| Saving | .50 | .50 | .83 | .83 | .50 | |||
| Savings | .08 | .07 | 1.00 | 1.00 | 1.00 |
Analiza i wyniki. W celu weryfikacji współczynników dobroci dopasowania danych do modelu i oceny jego jakości wykonano identyczne analizy jak w badaniu pierwszym. Analiza współczynników dopasowania wykazała, że dane bardzo dobrze pasowały do skonceptualizowanych w podgrupach modeli ścieżkowych GoF = (range: .40 – .45), a także modeli pomiarowych SRMR = (range: .06 – .09), SMAR = (range: .05 – .07) (Iacobucci, 2010; Tenenhaus & Esposito, 2005). Miary współliniowości nie wykazały wyraźnych korelacji mogących obciążać oszacowania modelu AVIF = (range: 1.09 – 1.29), AFVIF = (range: 1.07 – 1.59) (Kock & Lynn, 2012.). Miara paradoksu Simpsona nie wykazała, aby model miał inną przyczynowość niż przewidywana SPR = (range: .80 – 1). Miary SSR = 1 i RSCR = (range: .90 – 1) wskazały, że model był całkowicie wolny od statystycznej supresji (wartości oszacowanych współczynników ścieżkowych były podobne do wartości współczynników korelacji) i udziału ujemnej wariancji (Kock, 2016; Pearl, 2009). W celu sprawdzenia różnic pod względem nasilenia współczynników ścieżkowych między grupami osób o niskiej i wysokiej kontroli działania, wykonano Multi Group Analysis (MGA) (Kock, 2014b). W celu weryfikacji, czy zaobserwowane różnice między nasileniem ścieżek wynikają z różnic między grupami, a nie z różnic pod względem sposobu pomiaru zmiennych badanych w modelu, wykonano rekomendowaną w kontekście MGA analizę inwariancji (Sarstedt, Ringle, & Hair, 2017, Sarstedt, Henseler, & Ringle, 2011). Analiza inwariancji w grupach orientacji na stan i działanie w obszarach AOD, AOF, AOP wykazała podobną zmienność wyników, odpowiednio t = .56; p > .05, t = .64; p > .05, t = .74; p > .05. Dzięki temu utrzymano założenie o inwariancji pomiarów w wydzielonych grupach. Wyniki tej analizy prezentuje tabela nr 3.
Analiza różnic pod względem AOD – Analiza MGA dotycząca decyzyjnego wymiaru kontroli działania wykazała, że w obu grupach intencja do oszczędzania wiązała się z implementacją intencji na podobnym poziomie βstate = .47; p < .001 & βaction = .37; p < .001, t = 1.16; p > .05. Niemniej relacja między intencją a oszczędnościowym stylem życia była silniejsza w grupie osób zorientowanych na działanie niż na stan βaction = .39; p < .001 Vs βstate = .19; p < .001, t = 2.33; p < .001. Analogiczny wynik uzyskano w przypadku przeciętnej ilości zaoszczędzonych pieniędzy βaction = .24; p < .001 Vs βstate = -.02; p > .005, t = 3.03; p < .001. Relacja implementacji intencji z ilością zaoszczędzonych pieniędzy była bardziej nasilona w grupie osób zorientowanych na stan niż działanie βstate = .27; p < .001 Vs βaction = .06; p > .05, t = 2.54; p < .001. Natomiast w przypadku oszczędnościowego stylu życia relacje te miały podobne nasilenie, choć wartości te różniły się zgodnie z hipotetyzowanym nasileniem zależności βstate = .55; p < .001 & βaction = .44; p < .001, t = 1.27; p > .05.
Analiza moderowanej mediacji wykazała, że implementacja intencji silniej pośredniczyła związek między intencją a oszczędnościowym stylem życia w grupie osób zorientowanych na stan niż w grupie osób zorientowanych na działanie βstate = .26; p < .001 Vs βaction = .17; p < .001, t = 1.50; p < .10. Analogiczny wynik uzyskano pod względem ilości miesięcznie zaoszczędzonych pieniędzy βstate = .13; p < .001 Vs βaction = .02; p > .05, t = 1.69; p < .05. Wyniki przedstawia rysunek nr 2.
Rysunek nr 2.
Moderujące efekty orientacji na stan i działanie w czasie podejmowania decyzji – model pośredniczenia implementacji intencji między intencją a formami oszczędzania
Analiza różnic pod względem AOF – Druga analiza MGA wykazała, że intencja do oszczędzania w obu grupach z podobną siłą wiązała się z implementancją intencji βstate = .44; p < .001 & βaction = .44; p < .001, t = .06; p > .05. W przypadku relacji intencji z oszczędnościowym stylem życia zaobserwowano silniejszą relację w grupie osób zorientowanych na działanie niż u osób zorientowanych na stan βaction = .32; p < .001 Vs βstate = .19; p < .001, t = 1.57; p < .10. Między grupami nie zaobserwowano różnic pod względem siły relacji intencji a zoszczędzonymi pieniędzmi βaction = .06; p > .05 & βstate = .13; p < .05, t= .78; p > .05. Dalsza analiza wykazała, że u osób zorientowanych na stan, silniej niż u osób zorientowanych na działania, implementacja intencji wiązała się z oszczędnościowym stylem życia βstate = .60; p < .001 Vs βaction = .45; p < .001, t = 1,77; p < .05. Pod względem siły relacji między implementacją intencji a zaoszczędzonymi pieniędzmi nie zaobserwowano różnic βstate = .22; p < .001 & βaction = .17; p < .01, t = .62; p > .05. Analiza moderowanej mediacji wykazała, że implementacja intencji podobnie pośredniczyła związek między intencją a oszczędnościowym stylem życia βstate = .26; p < .001 & βaction = .20; p < .001, t = .52; p > .05 i zaoszczędzonymi pieniędzmi βstate = .10; p < .05 & βaction = .07; p < .05, t = .57; p > .05. Wyniki przedstawia rysunek nr 3.
Rysunek nr 3.
Moderujące efekty orientacji na stan i działanie po doświadczaniu niepowodzeń – model pośredniczenia implementacji intencji między intencją a formami oszczędzania
Analiza różnic pod względem AOP – Analiza ostatniego wymiaru kontroli działania wykazała, że intencja do oszczędzania silniej wiązała się z implementacją intencji w grupie osób zorientowanych na stan niż działanie βstate = .48; p < .001 Vs βaction = .29; p < .001, t = 2.29; p < .001. W grupie osób zorientowanych na działanie zaobserwowano silniejszy związek między intencją a oszczędnościowym stylem życia niż w grupie osób zorientowanych stan βaction = .37; p < .001 Vs βstate = .21; p < .001, t = 1.85; p < .10. Różnic między grupami nie zaobserwowano pod względem siły relacji intencji z zaoszczędzanymi pieniędzmi βstate = .09; p > .05 & βaction = .11; p > .05, t = .19; p > .05, implementacji intencji z oszczędnościowym stylem życia βstate = .52; p < .001 & βaction = .51; p < .001, t = .19; p > .05 i zaoszczędzonymi pieniędzmi βstate = .18; p < .001 & βaction = .22; p < .001, t = .47; p > .05. Analiza moderowanej mediacji wykazała, że implementacja intencji silniej pośredniczyła związek między intencją a oszczędnościowym stylem życia w grupie osób zorientowanych na stan niż w grupie osób zorientowanych na działanie βstate = .25; p < .001 Vs βaction = .15; p <.001, t = 1.70; p < .10. W przypadku relacji między intencją a zaoszczędzonymi pieniędzmi, implementacja intencji podobnie ją pośredniczyła w obu grupach βstate = .09; p < .05 & βaction = .07; p < .10, t = .38; p > .05. Wyniki przedstawia poniższy rysunek nr 4.
Rysunek nr 4.
Moderujące efekty orientacji na stan i działanie w czasie wykonywania czynności – model pośredniczenia implementacji intencji między intencją a formami oszczędzania
Tabela nr 3
Wyniki analizy inwariancji
| Indicator/group | Decision | Failure | Performance | ||||||
| State | Action | T ratio | State | Action | T ratio | State | Action | T ratio | |
| Factor loadings | Factor loadings | Factor loadings | |||||||
| Intention1 | .75 | .67 | .95 | .75 | .70 | .55 | .73 | .66 | .85 |
| Intention 2 | .52 | .48 | .44 | .52 | .50 | .33 | .53 | .46 | .87 |
| Intention 3 | .74 | .73 | .10 | .73 | .74 | .15 | .76 | .68 | .96 |
| Intention 4 | .71 | .72 | .12 | .74 | .69 | .69 | .74 | .66 | .92 |
| Implementation 1 | .74 | .65 | 1.17 | .77 | .70 | .89 | .75 | .62 | 1.64† |
| Implementation 2 | .80 | .73 | .79 | .77 | .79 | .15 | .81 | .75 | .71 |
| Implementation 3 | .72 | .72 | .05 | .77 | .70 | .86 | .72 | .73 | .03 |
| Implementation 4 | .81 | .78 | .41 | .83 | .73 | 1.17 | .79 | .76 | .30 |
| Implementation 5 | .80 | .72 | .98 | .82 | .75 | .83 | .80 | .74 | .77 |
| Implementation 6 | .79 | .77 | .21 | .84 | .80 | .42 | .81 | .75 | .69 |
| Savivng 1 | .73 | .66 | .85 | .72 | .70 | .34 | .73 | .65 | 1.04 |
| Savivng 2 | .76 | .77 | .04 | .80 | .78 | .28 | .78 | .77 | .13 |
| Savivng 3 | .77 | .73 | .46 | .82 | .74 | 1.01 | .76 | .78 | .30 |
| Savivng 4 | .73 | .65 | 1.02 | .72 | .68 | .60 | .74 | .68 | .67 |
| Savivng 5 | .76 | .70 | .78 | .77 | .67 | 1.26 | .73 | .64 | 1.14 |
| Savings PLN | 1.00 | 1.00 | .00 | 1.00 | 1.00 | .00 | 1.00 | 1.00 | .00 |
† p < .10,* p < .05, ** p < .01, *** p < .001
Wnioski
Analiza modelu strukturalnego metodą PLS wykazała zadowalające właściwości statystyczne pod względem dopasowania danych do poszczególnych modeli, a także potwierdziła dokładność wykonanych pomiarów testowanych zmiennych. Wykazano, że różnice w nasileniu współczynników ścieżkowych można było przypisać różnicy między grupami osób zorientowanych na stan i działanie, a nie sposobowi pomiaru zmiennych. Potwierdziliśmy również przewidywania dotyczące tego, że mechanizm implementacji intencji ma odmienną rolę przewidującą realizację intencji do oszczędzania u osób o niskiej i wysokiej kontroli nad swoim zachowaniem.
AOD – Wykazano, że podczas podejmowania decyzji u osób zorientowanych na stan i działanie, intencja podobnie wiąże się z jej implementacją. Niemniej sukcesem działania osób zorientowanych na stan bardziej kieruje poznawczy schemat implementacji (plan), a osoby skierowane na działanie kieruje sama intencja. Ci ostatni siłą intencji, i mniej zależnie od implementacji, realizują swój zamiar oszczędzania w okolicznościach podejmowania decyzji. W takich sytuacjach nie wahają się i szybko działają w kierunku pożądanego celu oszczędzania. Natomiast osoby zorientowane na stan silniej wykorzystują mechanizm implementacji. Podczas decydowania rolę kierującą zachowaniem odgrywają u nich sformułowane wcześniej plany i to one głównie wiążą się z ich oszczędzaniem.
AOF – W przypadku orientacji na stan i działanie po przeżyciu niepowodzenia mechanizm implementacji z podobną siłą pośredniczy relację między intencją, a oszczędzaniem. Analiza moderacji wykazała jednak, że u osób zorientowanych na stan intencja słabiej wiąże się z oszczędnościowym stylem życia niż u osób zorientowanych na działanie. Implementacja intencji wiąże się z tym stylem silniej u osób zorientowanych na stan. Nie zaobserwowano tych wzorców w przypadku wysokości miesięcznych oszczędności. Sądzimy, że osoby zorientowane na stan powracają po niepowodzeniach do swojego pożądanego zachowania poprzez jego powtórne planowanie. Osoby zorientowanie na działanie wracają do niego dzięki silnej chęci realizacji swoich zamierzeń. Ponad to, podobna w tych grupach wysokość oszczędności wyrażonych w pieniądzach wynika z tego, że obie grupy osiągają ten sam poziom oszczędnościowego stylu życiu. Realizują je tylko innymi mechanizmami zachowania się.
AOP – Ostatnie wyniki dotyczą różnic pod względem orientacji na stan i działanie podczas wykonywania czynności. U osób zorientowanych na stan, czyli zwykle roztargnionych i zmiennych, implementacja silniej pośredniczyła w relacji między intencją, a oszczędnościowym stylem życia. Natomiast u osób które miały tendencję do bycia pochłoniętymi działaniem, to intencja była głównym motorem utrzymania zachowań oszczędnościowych. Zaobserwowano, że intencja u osób zorientowanych na stan była silniej związana z implementacją, a intencja u osób zorientowanych na działanie była silniej związana z realizacją oszczędnościowego stylem życia. U tych pierwszych wyraźne widać, że styl oszczędzania jest realizowany dzięki temu, że intencja silnie wiąże się z planowaniem, a u tych drugich głównie dzięki samej intencji.
W wynikach wyłaniają się dwa obrazy sposobów funkcjonowania. Pierwszy z nich przedstawia osobę osiągającą pożądaną intencję głównie za sprawą siły chęci jej osiągnięcia (osoba zorientowana na działanie). Drugi pokazuje osobę, która wyraźnie realizuje pożądane zachowanie metodami planowania warunków, czasu i sposobu jego wykonania (osoba zorientowana na stan). Oba obrazy pokazują prawidłowości funkcjonowania, które pozwalają osobom o niskiej i wysokiej kontroli działania osiągać podobny poziom pożądanych zachowań. Sądzimy, że gdyby tak nie było, to w życiu społecznym dostrzegalibyśmy wyraźne różnice między ludźmi w ich zachowaniu i osiągnięciach. Wyraźnie widoczna byłaby nieporadność i niskie efekty działania osób zorientowanych na stan i bardzo wysokie osiągnięcia osób zorientowanych na działanie.
Dyskusja
Z przeprowadzonych moderowanych analiz mediacji wynika, że w działaniu intencjonalnym, implementacja intencji oraz sama intencja mają kluczowe znaczenie w jego realizacji (Ajzen, 1985; Ajzen, Netemeyer, & Ryn, 1991; Gollwitzer & Sheeran, 2006). Zebrane dane wykazały, że osoby z różnym poziomem sprawowania kontroli nad własnym zachowaniem podobnie realizują swoje zachowania. Robią to jednak pod wpływem dwóch różnych mechanizmów psychologicznych. Osoby o wysokiej kontroli działania osiągają swe zamierzenia, bo tego chcą. Natomiast planowanie ich realizacji odgrywa u nich rolę ważną, ale drugorzędną (Wolniewicz, 2017). Natomiast osoby z niską kontrolą działania realizują swoje cele, bo odpowiednio się do nich poznawczo przygotowują. Sprawnością działania pierwszych kieruje siła woli, a drugich poznawcze specyfikowanie szczegółów realizacji zachowań.
Autorem wpisu jest mgr Konrad Hryniewicz
Bibliografia (źródła):
Ajzen, I. (1985). From Intentions to Actions: A Theory of Planned Behavior. In B. J. Kuhl Julius (Ed.), Action Control (pp. 11–39). Berlin: Springer, Berlin. https://doi.org/10.1007/978-3-642-69746-3_2
Bagozzi, R. P., & Warshaw, P. R. (1990). Trying to Consume. Journal of Consumer Research, 17(2), 127–140. https://doi.org/10.1086/208543
Dholakia, U., Tam, L., Yoon, S., & Wong, N. (2016). The ant and the grasshopper: Understanding personal saving orientation of consumers. Journal of Consumer Research, 43(1), 134–155. https://doi.org/10.1093/jcr/ucw004
Gollwitzer, P. M. (1999). Implementation intentions. American Psychologist, 54(7), 493–503. https://doi.org/10.1177/0146167207311201
Gollwitzer, P. M., & Sheeran, P. (2006). Implementation Intentions and Goal Achievement: A Meta-analysis of Effects and Processes. Advances in Experimental Social Psychology, 38, 69–119. https://doi.org/10.1016/S0065-2601(06)38002-1
Goschke, T., & Kuhl, J. (1993). Representation of intentions: Persisting activation in memory. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 19(5), 1211–1226. https://doi.org/10.1037/0278-7393.19.5.1211
Hayes, A. (2013). Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis. New York, NY: Guilford, 3–4. https://doi.org/978-1-60918-230-4
Iacobucci, D. (2010). Structural equations modeling: Fit Indices, sample size, and advanced topics. Journal of Consumer Psychology, 20(1), 90–98. https://doi.org/10.1016/j.jcps.2009.09.003
Kazén, M., Kuhl, J., & Leicht, E. M. (2014). When the going gets tough…: Self-motivation is associated with invigoration and fun. Psychological Research, 79(6), 1064–1076. https://doi.org/10.1007/s00426-014-0631-z
Kazén, M., Kuhl, J., & Quirin, M. (2015). Personality Interacts With Implicit Affect to Predict Performance in Analytic Versus Holistic Processing. Journal of Personality, 83(3), 251–261. https://doi.org/10.1111/jopy.12100
Kock, N. (2010). Using WarpPLS in E-collaboration Studies : An Overview of Five Main Analysis Steps, 6, 1–11. https://doi.org/10.4018/jec.2010100101
Kock, N. (2014a). A note on how to conduct a factor-based PLS-SEM analysis A note on how to conduct a factor-based PLS-SEM analysis. International Journal of E-Collaboration, 11(3), 1–9. https://doi.org/10.4018/ijec.2015070101
Kock, N. (2014b). Advanced mediating effects tests , multi-group analyses , and measurement model assessments in PLS-based SEM. International Journal of E-Collaboration (IJeC), 10(1), 1–13. https://doi.org/http://doi.org/10.4018/ijec.2014010101
Kock, N. (2014c). Stable P value calculation methods in PLS-SEM. Laredo, TX: ScriptWarp Systems, 1–15. https://doi.org/DOI:10.13140/2.1.2215.3284
Kock, N., & Lynn, G. S. (2012). Lateral Collinearity and Misleading Results in Variance-Based SEM: An Illustration and Recommendations. Journal of the Association for Information Systems, 13(7), 546–580.
Kock Ned, G. L. (2016). Simpson’s paradox, moderation and the emergence of quadratic relationships in path models: an information systems illustration, 2(3), 1–37. https://doi.org/https://doi.org/10.1504/IJANS.2016.077025
Kuhl, J. (1981). Motivational and functional helplessness: The moderating effect of state versus action orientation. Journal of Personality and Social Psychology, 40(1), 155–170. https://doi.org/10.1037/0022-3514.40.1.155
Kuhl, J. (1984). Volitional Aspects of Achievement Motivation and Learned Helplessness: Toward a Comprehensive Theory of Action Control. Progress in Experimental Personality Research, (November), 99–171. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-541413-5.50007-3
Kuhl, J. (1985). Action Control From Cognition to Behavior. In J. Kuhl & B. Jürgen (Eds.) (1st ed.). Springer-Verlag Berlin Heidelberg.
Kuhl, J. (2000). A Functional-Design Approach to Motivation and Self-Regulation: The Dynamics of Personality Systems Interactions. Handbook of Self-Regulation. Academic Press. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/B978-0-12-109890-2.X5027-6
Kuhl, J. (2001). A Functional Approach to Motivation. In R. M. Efklides, A Kuhl, J Sorrentino (Ed.), Trends and Prospects in Motivation Research (pp. 239–268). Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/0-306-47676-2_14
Muraven, M., Tice, D. M., & Baumeister, R. F. (1998). Self-control as a limited resource: Regulatory depletion patterns. Journal of Personality and Social Psychology, 74(3), 774–789. https://doi.org/10.1037/0022-3514.74.3.774
Pearl, J. (2003). CAUSALITY: MODELS, REASONING, AND INFERENCE. Econometric Theory, 19, 675–685. https://doi.org/10.1017/0S0266466603004109
Pearl, J. (2009). Causality: Models, Reasoning and Inference (2nd ed.). Cambridge University Press New York.
Prochaska, J. O., Wright, J. A., & Velicer, W. F. (2008). Evaluating theories of health behavior change: A hierarchy of criteria applied to the transtheoretical model. Applied Psychology, 57(4), 561–588. https://doi.org/10.1111/j.1464-0597.2008.00345.x
Sarstedt, M., Henseler, J., & Ringle, C. M. (2011). Multigroup analysis in partial least squares (PLS) path modeling: Alternative methods and empirical results. Advances in International Marketing, 22(2011), 195–218. https://doi.org/10.1108/S1474-7979(2011)0000022012
Sarstedt, M., Ringle, C. M., & Hair, J. F. (2017). Treating Unobserved Heterogeneity in PLS-SEM : A Multi-method Approach. In N. H., Latan R. (Ed.), Partial Least Squares Path Modeling. Springer, Cham. https://doi.org/https://doi.org/10.1007/978-3-319-64069-3_9
Schwarzer, R. (2008). Modeling health behavior change: How to predict and modify the adoption and maintenance of health behaviors. Applied Psychology, 57(1), 1–29. https://doi.org/10.1111/j.1464-0597.2007.00325.x
Steinmetz, H., Knappstein, M., Ajzen, I., Schmidt, P., & Kabst, R. (2016). How Effective are Behavior Change Interventions Based on the Theory of Planned Behavior? Zeitschrift Für Psychologie, 224(3), 216–233. https://doi.org/10.1027/2151-2604/a000255
Tenenhaus, M., & Esposito, V. (2005). PLS path modeling. Computational Statistics & Data Analysis, 48(1), 159–205. https://doi.org/10.1016/j.csda.2004.03.005
Wolniewicz, B. (2017). Aksjomat Elzenberga. Przegląd Filozoficzny, 4(104).
